ալյուր
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [ɑlˈjuɾ]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ ալիւր
վանկեր՝ ալ•յուր
Ստուգաբանություն[խմբագրել]
Ալյուր բառի հնագույն ձևն է ալեւր։ Բնիկ հայերեն բառ, առաջացել է հնդևրոպական նախալեզվի al «աղալ» արմատից։ Ամենամոտ ձևն է հունարեն՝ ἄλευρον «ալյուր»։ Դեռևս հարց է հայերեն ալյուր բառը փոխառությո՞ւն է հունարենից, թե նրա հետ միասին պատկանում է հնդեվրոպական նախալեզվի al արմատին։
Որոշ հեղինակներ համարում են, թե հայերեն բառը փոխառություն է, քանի որ հին հայերը չգիտեին՝ ինչ է ալյուրը. նրանք գործածում էին կորկոտ կամ ձավար, այսինքն ցորենը ուղղակի սանդի մեջ ծեծում էին և այդպես խոշոր եփելով ուտում։ Ալյուրն առաջին անգամ հույներից անցավ Հայաստան Պոնտոսի վրայով։
Ընդհակառակը, Պիկտետն և Հյուբշմանը չեն ընդունում, որ այդպիսի հասարակ ու սովորական մի բան կարող է փոխառություն լինեն։ Այս կարծիքին ի նպաստ կարելի է հիշել բնիկ հայերեն աղալ, աղորիք, երկան և այլ բառերը, որոնք ցույց են տալիս, որ ջաղացպանության արվեստը ծանոթ էր հայերին ամենասկզբից։
Գոյական
- աղալով փոշենման դարձրած հացահատիկ ◆ Ջաղացը ինձ ալյուր տա. ալյուրը տանեմ տաշտին տամ։ Հովհաննես Թումանյան
- (փխբ․) նուրբ՝ ալյուրանման փոշի
- (խոհր․) հանդիսանում է հացաթխման, մակարոնեղենի և հրուշակեղենի արտադրության հիմնական բաղադրամասը, նաև որոշ կերակուրներ հարստացնելու համար, թանձրացնելու և այլն
Հոմանիշներ[խմբագրել]
- ցորենալյուր
- նաշիհ, մանրալյուր, նրբալյուր (մանր)
- գերմակ, շարմաղ, արման, մանրաձավար, երեմուկ, սրսրիկ (խոշոր)
- բուսալյուր, փեղուկ, նշահ (բուսական)
Արտահայտություններ[խմբագրել]
- ալյուրը մաղել՝ մաղը կախել
- անելիքը ավարտել
- կյանքի հետ հաշիվները մաքրել
- ալյուր-աղցան անել, ալյուր-աղցան շինել
- մանրացնել, փոշիացնել
- ջարդել
- ծեծել
- հարյուր մաղից ալյուր ուտել - շատ փորձառու լինել
- ալյուր աղալ - հատիկը ալյուր դարձնել ◆ Տիգրանուհին գնաց ջաղաց ալյուր աղալու: (Ակսել Բակունց)
- եգիպտացորենի ալյուր
- կարտոֆիլի ալյուր
- չմաղված ալյուր
- վարսակի ալյուր
| Ի արտաքին հոլովում | ||
| Եզակի թիվ | Հոգնակի թիվ | |
| Ուղղ. | ալյուր(ը) | ալյուրներ(ը) |
| Սեռ. | ալյուրի | ալյուրների |
| Տր. | ալյուրի(ն) | ալյուրների(ն) |
| Հայց. | ալյուր(ը) | ալյուրներ(ը) |
| Բաց. | ալյուրից | ալյուրներից |
| Գործ. | ալյուրով | ալյուրներով |
| Ներգ. | ալյուրում | ալյուրներում |
Թարգմանություններ[խմբագրել]
| ալյուր | |
| ալյուր (փոխաբերական), բարակ՝ փոշիացրած նյութ | |
Աղբյուրներ[խմբագրել]
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Սերգեյ Ավագյան, Հայերեն-անգլերեն-ռուսերեն խոհարարական բացատրական բառարան, Երևան, «ԴԱԼԼ», 2009 — 240 էջ։
 |
Վիքիպեդիայում հոդված կա հետևյալ թեմայով՝ Ալյուր: |
- Ձայնային ֆայլերով հայերեն բառահոդվածներ
- Հայերեն բառեր
- Հայերեն գոյականներ
- Քաղվածք/Հովհաննես Թումանյան
- Հայերեն բառեր փոխաբերական իմաստով
- Հայերեն բառեր խոհարարական իմաստով
- Քաղվածք/Ակսել Բակունց
- Բառեր «Արդի հայերենի բացատրական բառարան» գրքից
- Բառեր «Հայերեն-անգլերեն-ռուսերեն խոհարարական բացատրական բառարան» գրքից