աշխարհ

Հայերեն

• ՄՀԱ՝ [ɑʃˈχɑɾh]

Դասական ուղղագրութեամբ՝ աշխարհ

վանկեր՝ աշ•խարհ 

Ստուգաբանություն

Փոխառություն է իրանական աղբյուրից, համեմատել ավեստերեն xšaθra, միջին պարսկերեն šahr:

Գոյական

1. մատերիայի բոլոր ձևերի ամբողջությունը որպես մի միասնություն
2. տիեզերքի առանձին միավորը, մոլորակ, աստղ և այլն
3. երկրագունդը, երկիրը իր վրա գոյություն ունեցով բոլոր բաներով ◆ Ասում ես՝ աշխարհը կլոր է։ (Մուրացան) ◆ Աշխարհի հինգ մասերը։
4. աշխարհամաս ◆ Նրանք երազում էին գնել այդ իրը, որպես հիշատակ ասիական աշխարհից: (Ակսել Բակունց)
5. երկրամաս, առանձին երկիր, որևէ ժողովրդի գրաված երկրամասը ◆ Կռունկ, մեր աշխարհնեն խապրիկ չունի՞ս։ (Ժող. երգ)
6. կենդանական ու բուսական էությունների ամբողջությունը
7. մարդկային հասարակությունը որպես որոշ հասարակարգ ◆ Ամբոխ աշխարհը նայում էր հաշտ ու խաղաղ։ (Անահիտ Սահինյան)
8. կյանքի որևէ ոլորտ կամ բնության երևույթների որևէ բնագավառ ◆ Արվեստի աշխարհ: ◆ Գիտական աշխարհ:
9. մարդու հոգեկան կյանքը, ներքին էությունը
10. մարդկային գործունեության որևէ բնագավառ
11. կյանք, կյանքի վայելք
12. կյանքը, օբյեկտիվ իրականությունը ◆ Աշխարհն էլ ասես մի հեքիաթ լինի։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Սրտի խորքում… պահել էր մի միտք և առանձնության մեջ շոյել այն, թե աշխարհն այս ճամփով միշտ չի գնալու։ (Ակսել Բակունց)
13. (փխբ․) շրջապատ, միջավայր ◆ Նրան թվում էր, թե հանկարծ ընկել է բոլորովին նոր ու անծանոթ մի աշխարհ: (Նար-Դոս)
14. (հվքկն․) մարդիկ, մարդկություն
15. (հնց․) գավառ, նահանգ, աշխարհագրորեն առանձնացված վայր ◆ Լոռեցիների բարձր աշխարհում մղում է ձյունը։ (Ակսել Բակունց) ◆ Ավելի լավ է Վասպուրական աշխարհն անջատվի, քան լինի նրանց ենթակա։ Ստեփան Զորյան
16. (հնց․) երկրային կյանք ի հակադրություն երկնայինի
17. կյանքի երևույթների առանձին բնագավառ ◆ Հոգեկան կուլտուրայի աշխարհում հարկավոր են ավելի մեծ լարում և ավելի տևական ժամանակ նոր ձևերն ու նոր բովանդակություններն ըմբըռնելու, յուրացնելու համար։ (Վահան Տերյան)
18. աշխարհիկ կյանք ◆ Աշխարհից հեռացած ճգնավորի պես Շահյանը փակվեց իր սենյակի չորս պատերի մեջ։ (Նար-Դոս)

Ածական

1. սեռական հոլովը՝ աշխարհի կամ աշխարհքի, գործածվում է ածականի նշանակությամբ չափազանց շատ, խիստ մեծածավալ իմաստով

Հոմանիշներ

1. երկիր, երկրագունդ, երկինք գետին
2. աստվոր, աստնվոր (բրբ․)
3. տիեզերք
4. երկրամաս, գավառ, նահանգ, մարզ (հնց․)

Արտահայտություններ

1. աշխարհն աշխարհով լինել, անցնել – մեծ հուզմունք առաջանալ, իրանացում ընկնել
2. աշխարհ արժենալ – չափազանց մեծ արժեք ունենալ
3. աշխարհ գալ – ծնվել առաջանալ
4. աշխարհ մտնել – կլանք մտնել ամուսնանալ
5. աշխարհ տեսած – կյանք վայելած ընկած դուրս եկած, մեծ կենսափորձ ունեցող
6. աշխարհ տեսնել – շրջագայելով շատ երկրներ տեսնել
7. աշխարհը բռնել – ամենուրեք տարածվել, սփռվել
8. աշխարհը աչքին սևանալ – ծանր հարված կրել
9. աշխարհը բռնել, գնալ – տե՛ս աշխարհի տուտը բռնել գնալ
10. աշխարհը գլխին մթնել, շուռ գալ – տխրությունը, վիշտը, պատել, մեծ դժբախտության հանդիպել
11. աշխարհը իրենը դառնալ, լինել – մեծ բախտի արժանանալ, անչափ ուրախանալ
12. աշխարհը տալ մեկին – արտակարգ ուրախություն, երջանկություն պատճառել
13. աշխարհի աչքը հանել – ամենքին զարմացնել (հեգնորեն) կյանքը վայելել
14. աշխարհի հետ գնալ – հետևել ընդունված կարգին
15. աշխարհից կուշտ – ամեն բանով լիացած
16. աշխարհից գնալ, երթալ – մեռնել
17. աշխարհովը մին անել, դառնալ – ամեն տեղ տարածել, հռչակել
18. աշխարհով մեկ – ամբողջ աշխարհում, ամենուրեք
19. աշխարհի բազմաբևեռ մոդել-աշխարհակարգի այնպիսի կառուցվածք, որի դեպքում գոյություն ունեն երկուսից ավելի մոտավորապես նույնպիսի հզորությամբ (հաշվեկշռված) ուժային կենտրոններ (մեծ տերություներ կամ ռազմաքաղաքական բլոկներ)
20. աշխարհի երկբևեռ մոդել-այնպիսի կառուցվածք, երբ գոյություն ունի երկու ուժային կենտրոն
21. աշխարհի կողմ
22. աշխարհի՝ 1:1000000 մասշտաբի միջազգային քարտեզ
23. աշխարհի միաբևեռ մոդել-այնպիսի կառուցվածք, երբ գոյություն ունի միայն մեկ տերություն կամ բլոկ, որն օժտված է ավելի մեծ հզորությամբ, քան մնացած բոլոր պետությունները միասին վերցրած
24. աշխարհի մոդել-աշխարհակարգի պայմանական աշպարհաքաղաքական կառուցվածքը
25. կապակցված աշխարհ աշխարհ, որը բաղկացած է երկրների այնպիսի համակցությունից, որտեղ յուրքանրյուր երկիր բավական կարճ ժամանակահատվածում հասանելի է ցանկացած այլ երկրի տարածքից՝ տրանսպորտային և տեղեկատվական կապերի կամ ռազմական ներգործության միջոցով

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։