երես
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [jɛˈɾɛs]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ երես
վանկեր՝ ե•րես
Ստուգաբանություն[խմբագրել]
Բնիկ հնդեվրոպական՝ *prepsā-` *prep- «աչքի ընկնել, երևալ, երես, կերպարանք» արմատից. հմմտ. հունարեն πρέπω՝ «աչքի ընկնել», հին իռլանդերեն richt «ձև, կերպարանք», այլև հայերեն երևալ։
Գոյական
- մարդու գլխի առջևի կողմը ◆ Սարսափից դեղնել էր երեսի կաշին։ Եղիշե Չարենց ◆ Վարդանն ընկնում է և ողջ երեսը հողին զարկում վիրավորում։ Դերենիկ Դեմիրճյան
- կերպարանք, տեսք, դեմք
- դեմքի երկու կողմերից յուրաքանչյուրը, այտ ◆ Դահիճը մոտեցավ Գեդեոնին և հանկարծ իր արհեստին վարժ ձեռքով սաստիկ-թափով շառաչող մի ապտակ հասցրեց նրա երեսին։ Դերենիկ Դեմիրճյան ◆ Բայց ապտակ կերած օրվանից դեսը խմորոտ է քիթն ու երեսը։ Հովհաննես Թումանյան
- ձեռքի, թաթի և այլն վերի, ափին հակառակ կոմը
- մակերես, մակերևույթ ◆ Կրծքանշանի երեսի կողմը պատված է
- զգեստի, վերմակի, ծածկոցի և այլն արտաքին կողմը ◆ Երիտասարդը վեր թռավ և սարափով տեսավ… որ յուր անկողնի երեսը թրջված էր բոլորովին։ (Մուրացան)
- կտորի, գործվածքի և այլն նուրբ և ընտիր կողմը, որ կարելիս արտաքին կողմ է դարձվում
- ոտնամանի վերին, թաթի վերևի մասը
- բնագավառ, ճյուղ (արևմտհ․)
- կողմ, ափ, եզր
- մեկ անգամ հնձված, հավաքված բերք ◆ Մորեղբայրս գնել էր… բոլոր կալվածների երեսը երեք տարով։ Գուրգեն Մահարի (ժղ․)
- թղթի երկու կողմերից յուրաքանչյուրը, էջ ◆ Միքայելյանի հոդվածը երեք երես է… ասաց սառնությամբ Սահակյանը։ Վրթանես Փափազյան
- մեկ էջի տպագրված կամ ձեռագիր շարադրանք
- (հրտ․) տեքստավոր շարվածքի և իլյուստրացիաների օտիսկ հրատարակության մեկ էջի համար
- ջրալի ճաշի վերին, յուղալի շերտը
- կաթի մակերեսին շերտ կազմած ճարպային նյութ, սեր, սերուցք
- որոշ իրերի վրա մաքուր պահելու համար քաշվող կամ հագցվող շոր, տոպրակ և այլն, երեսքաշ, շապիկ ◆ բարձի, վերմակի երես
- երաժշտական գործիքների գուշին կամ շրջանակին քաշվող բարակ կաշի կամ թաղանթ ◆ դափի, բառի երես
- արտաքին երևույթ ◆ Երեսով բարի է, իսկ հոգով՝ օձ։ (փխբ․)
- համարձակություն, հանդգնություն, երեսպնդություն ◆ Ի՞նչ երեսով ես գալիս ինձ մոտ։ (փխբ․)
- նույնն է՝ երեսացու
- թերթ ◆ Եթե կուզեք տետրակին միջեն այդ երեսը պատռեմ վերցնեմ։ «Երևանյան օրեր»
- մակերևույթ, մակերես
Ածական
- ծանծաղ, ոչ խոր
Մակբայ
- հիմքից մի փոքր բարձր, ոչ տակից, ոչ արմատահան ◆ երես հնձել, խուզել
- անգամ ◆ Մի երես լվացիր, բավական է։ (ժղ․)
- գործածվում է կապական բառի նշանակությամբ, իր հատկացուցչին տալովտրականի իմաստ ◆ Կյանքումդ մարդու, քաղաքի, գրքի երես չե՞ս տեսել։ ◆ Ու մի ամիս էլ կարող ես գրքի երեսը բաց չանել, չէ՞, - ասաց Հրայրը։ (Բոգդան Վերդյան) ◆ Վաղուց մարդու երես չեմ տեսնել։
- բացառական հոլովը գործածվում է որպես մակբայ և կապ, որ տե՛ս իր տեղում (երեսից)
Հոմանիշներ[խմբագրել]
- դեմք, դիմակ, կերպարանք, աչքունք, երես(ա)հարք (ժղ․), երես(ա)հատ, քիթ ու մռութ, քիթ ու պռունկ (մարդու գլխի առջևի կողմը) (գվռ.)
- տե՛ս այտ
- տե՛ս մակերես, մակերևույթ
- տե՛ս երեսացու
- տե՛ս երեսակողմ
- տե՛ս էջ
- տե՛ս սերուցք
- տե՛ս երեսքաշ
- տե՛ս հանդգնություն, համարձակություն
- տե՛ս ամոթ
- տե՛ս ծանծաղ
- տե՛ս անգամ
- տե՛ս երեսահարք
- տե՛ս բնագավառ, ճյուղ
- տե՛ս հնչերես
Արտահայտություններ[խմբագրել]
- երես առնել - չափը կորցնել, շփանալ
- երես բռնել - մակերեսին ճարպային, սառցային շերտ և այլն շերտ կազմել
- երես գցել
- թախանձագին խնդրել
- երեսը պնդացնել
- երես դարձնել
- հրաժարվել, մոռացության մատնել
- բարեկամությունը, մտերմությունը խզել, հեռանալ
- երես դնել
- պնդերես լինել, պնդերեսություն անել (մի բան խնդրելիս)
- վստահել, հուսալ
- երես թեքել - նույնն է՝ երես դարձնել
- երես թռչել - տե՛ս երես առնել
- երես ծռել - նույնն է՝ վիզ ծռել
- երես տալ
- շատ համարձակություն տալ, չափազանց վստահություն ներշնչել
- շփացնել, սանձարձակ դարձնել
- երես երեսի բերել - դեմ առ դեմ հանել, բերել
- երեսը կախ - տխուր, դառնացած դեմքով
- երեսը բռնել - համարձակություն ունենալ
- երեսը դեմ անել, դեմ տալ - համառությամբ, պնդերեսությամբ ուզել, պահանջել, խնդրել
- երեսը թթվացնել
- դեմքին դժգոհության արտահայտություն տալ
- խոժոռ, մռայլ տեսք ընդունել
- երեսը թուք բերել կամ թուք ու մուր բերել - անպատվություն բերել, պատճառել
- երեսը ծեփել, ծեփով ներկել - երեսին շպար քսել
- երեսը կախ - տխուր, դառնացած դեմքով
- երեսը կախել
- տխուր տեսք ստանալ, դեմքին տխուր արտահայտություն տալ
- տե՛ս երեսը թթվացնել
- երեսը կակուղ - նույնն է՝ երեսը փափուկ
- երեսը կտրել - նույնն է՝ երեսը բռնել
- երեսը շան կաշի - անամոթ, պնդերես
- երեսը չնայել - արհամարհել, ուշադրություն չդարձնել
- երեսը պահել - հույսը մեկի, մի բանի վրա դնել
- երեսը պատռած - անամոթ, լիրբ
- երեսը պինդ - պնդերես
- երեսը պնդացնել - պնդերես դառնալ, համառությամբ ուզել, պահանջել, խնդրել
- երեսը փափուկ
- քաշվող բնավորություն ունեցող, ամոթխած, անհամարձակ
- թուլակամ, հեշտությամբ զիջող
- երեսը ընկնել - տե՛ս երեսից ընկնել
- երեսի կաշին հաստ - ինքնասիրությունից զուրկ, պնդերես
- երեսի մեռոնը գնացել է - ամոթը կորցրել է
- երեսի վրա գալ - բերանքսիվայր ընկնել
- երեսի վրա թողնել, ձգել - անխնամ թողնել, անհոգության, անուշադրության մատնել
- երեսին ասել - դեմ առ դեմ, ճակատ առ ճակատ ասել, չքաշվել, համարձակորեն մեկին ուղղակի ասել նրան վերաբերող քննադատական, նախատական խոսքեր
- երեսին գալ - երեսին խփել, հարվածել
- երեսին մեռոն չկա
- անամոթ, լիրբ մարդ է
- անօրեն, խիղճը կորցրած մարդ է
- երեսին տալ
- երեսին ասել
- երեսով տալ
- երեսից ժանգ թափվել, կաթել - խոժոռադեմ լինել
- երեսից ընկնել
- անուշադրության մատնվել, աչքաթող արվել
- արհամարհվել, աչքից ընկնել
- երեսից լույս ծորել, կաթել
- շատ սպիտակ լինել, դեմքի գույնը, մաշկը բաց լինել
- շատ գեղեցիկ լինել
- երեսից ձգել
- անուշադրության մատնել, աչքաթող անել
- արհամարհել, աչքից գցել
- երեսով(ը) տալ
- երեսին խփել, հարվածել
- հանդիմանելու նպատակով շարունակ հիշեցնել, շարունակ առաջ բերել (մեկին արած լավությունը, մեկի զանցանքը և այլն)
- երեսին ինկած - տե՛ս լքյալ
- երեսը բոշի երես դարձնել, երեսը բոշի երես շինել - տե՛ս խնդրել
- երեսը բրդի ջրով լվացած
- լկտի
- լիրբ
- երեսը գոմշի կաշի անել, երեսը գոմշի կաշի դարձնել, երեսը գոմշի կաշի շինել - տե՛ս խնդրել
- երեսը թան դառնալ, երեսը թանջուր դառնալ - տե՛ս գունատվել, վախենալ
- երեսը թափվել - տե՛ս մեռնել
- երեսը հատիկի ջրով ջրով լվացած - տե՛ս անամոթ
- երեսը սրտի համար դիմակ դարձնել - տե՛ս կեղծել
- երեսի աբուռ - տե՛ս ամոթ, պատկառանք
- երեսն ուտել - տե՛ս գժտվել
- երեսի աբուռը գնալ, երեսի աբուռը վեր գալ, երեսի ամոթը գնալ - տե՛ս անամոթանալ, լրբանալ
- երեսի գույնը գնալ, երեսի գույնը թռչել
- գունատվել
- վախենալ
- երեսի զոռով - տե՛ս աներեսաբար, աներեսորեն
- երեսին թքեմ՝ կասի անձրև է գալիս, երեսին թքում եմ՝ ասում է անձրև է գալիս
- լկտի
- անինքնասեր
- երեսին խաչ հանել, երեսին խաչ քաշել - տե՛ս խաչակնքել
- երեսին ձվածեղ չի ուտվի - տե՛ս տգեղ
- երեսին ճաշ կուտվի - տե՛ս գեղեցիկ
- երեսին մի բուռ հող գցել - տե՛ս թաղել
- երեսին մտիկ անել (մեկի), երեսին մտի տալ, երեսին նայել
- ակնկալել
- ապավինել
- երեսին որ ատրճանակ բռնեմ՝ երեսը չի թեքվի, երեսին որ թուր բռնեմ՝ երեսը չի թեքի, երեսին որ հրացան բռնեմ՝ երեսը չի թեքի - տե՛ս անվախ
- երեսին փարդա շինել - տե՛ս միջնորդել
- երեսից թույն է թափվում, երեսից թույն է կաթում - տե՛ս չար, նախանձ
- երեսից կախ ընկնել, երեսից կախ լինել, երեսից կախվել, երեսից կպչել - զզվեցնել, խնդրել, նախանձել
- երեսից որ ճանճ ընկնի՝ հազար կտոր կդառնա - տե՛ս դաժան, խստաշունչ
- երեսից քահանա, տակից սատանա - տե՛ս խորամանկ
- երեսից քացախ է թափվում - տե՛ս խոժոռ
- երեսից քացախ թափվել - խոժոռվել
- աշխարհի, երկրի երեսին
Թարգմանություններ | |
Աղբյուրներ[խմբագրել]
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
- Գ. Պարիս, Պոլիգրաֆիական և հրատարակչական տերմինների ռուս-հայերեն համառոտ բառարան, Երևան, «Հայպետհրատ», 1953 — 136 էջ։
- Կ․Ե․ Մելիք-Վրթանեսյան, Մ․ Ա․ Տոնյան, Երաժշտական բացատրական բառարան, Երևան, «Խորհրդային գրող», 1989 — 270 էջ։
Կատեգորիաներ:
- Ձայնային ֆայլերով հայերեն բառահոդվածներ
- Հայերեն բառեր
- Հայերեն գոյականներ
- Քաղվածք/Եղիշե Չարենց
- Քաղվածք/Դերենիկ Դեմիրճյան
- Քաղվածք/Հովհաննես Թումանյան
- Քաղվածք/Մուրացան
- Քաղվածք/Գուրգեն Մահարի
- Հայերեն բառեր ժողովրդական իմաստով
- Քաղվածք/Վրթանես Փափազյան
- Հայերեն բառեր հրատարակչական իմաստով
- Հայերեն բառեր փոխաբերական իմաստով
- Քաղվածք/«Երևանյան օրեր»
- Հայերեն ածականներ
- Հայերեն մակբայներ
- Քաղվածք/Բոգդան Վերդյան
- Բառեր «Արդի հայերենի բացատրական բառարան» գրքից
- Բառեր «Պոլիգրաֆիական և հրատարակչական տերմինների ռուս-հայերեն համառոտ բառարան» գրքից
- Բառեր «Երաժշտական բացատրական բառարան» գրքից