թաթ

Վիքիբառարան-ից

Հայերեն

Դասական ուղղագրութեամբ՝ թաթ

վանկեր՝ թաթ 

թաթ1[խմբագրել]

Ստուգաբանություն[խմբագրել]

Թերևս բնիկ հնդեվրոպական՝ *ta(n)g-՝ (*te(n)g- «շոշափել, ձեռք տալ, բռնել» արմատից (*tang-t > թաթ, *teng-t > թանթ). հմմտ. հունարեն τεταγων՝ «բռնող», լատիներեն tangō (tactum) «շոշփել, դիպչել, բռնել», հին անգլերեն daccian «թեթև շոշափել», իռլանդերեն tais «փափուկ, խոնավ, մեղմ»։ Սակայն հնարավոր է, որ լինի մանկական բառ, որի զուգահեռներն առկա են հնդեվրոպական և ոչ հնդեվրոպական լեզուներում. հմմտ. հնդեվրոպական *tata-, *teta-:

Գոյական[խմբագրել]

  1. ձեռքի մասը՝ դաստակից մինչև մատների ծայրը ◆ Ու ճիպոտն էլ ետ իրենց թաթերին, Հոգնած ու սոված արցունքն այտերին փոքրիկ որբերը անտառի միջում Գիշերվան կեղին լալիս են, կանչում։ Հովհաննես Թումանյան
  2. մարդու և կենդանիների ոտքի մասը՝ կոճից մինչև մատների ծայրը ◆ Կատուն գալիս է թաթը կոխում և սպանում է սոխակին։ (Րաֆֆի)
  3. գուլպայի՝ կոշկի և այլնի մասը, որ հագնում է ոտքի այդ մասը ◆ Մայրը նստած նրա դիմացը, կարկատան էր անում, կամ քանդում թաթերից ընկած գուլպաների մի զույգ։ (Անահիտ Սահինյան) ◆ Ձյունը ծածկել էր սապոգների թաթերը: Սերո Խանզադյան
  4. կշեռքի նժար ◆ Ոտքը դնում էր կշեռքի մի թաթի մեջ, մյուս թաթի մեջ լցնել էր տալիս մետաքսը։ (Րաֆֆի) ◆ Կշեռքի պղնձյա թաթերը (ղողանջյուն են արձակում)։ Վրթանես Փափազյան
  5. ակիշի թաթաձև տափակ մասը, որով քերում են տաշտի խմորը
  6. ուղիղ անկյունով իրար միացած երկու կտոր տախտակե կահ, որ պատից կախելով վրան ճրագ կամ թեթև իրեն են դնում
  7. ճախարակի այն մասը, որի վրա զետեղված է իլիկը
  8. թիթեղյա տափակ փոքրիկ աշտանակ, որի մեջ մոմը տնկելով դնում են լապտերի մեջ
  9. շատ մեծ ձեռք՝ ոտք
  10. (փխբ․) մագիլ, ճիրան ◆ Անձկության ու կարոտի ճնշող թաթերում ճնշվում է նրանց սիրտը։
  11. մեքենայի այն մասը, որին ոտքով սեղմում են գործի գցելու համար ◆ Աշխատանքի տեղը պետք է լինի լուսավոր, որ լույսը ընկնի մեքենայի սեղմիչ թաթի (ոտքի) վրա։ (Դասագիրք)
  12. (փխբ․) ճնշում, լուծ ◆ Հարուստները… իրենց ծանր թաթը դրին իտալական չարքաշ ժողովրդի սրտին։ (Ավետիք Իսահակյան)
  13. (փխբ․) թաթն իբրև հարվածելու միջոց, բռունցք ◆ Ժանիքի դեմ ես ժանիք, թաթի դեմ թաթ վրիժառու։ (Դանիել Վարուժան)
  14. կեռ, կարթ
  15. (գվռ․) կարճաճիտ բրդյա գուլպա ◆ Կնկանդ համար թաթ կգործի։ Գուրգեն Մահարի

Հոմանիշներ[խմբագրել]

  1. ձեռք
  2. ոտք
  3. տոտիկ, թաթուլ (կենդանիների)
  4. փամփ (աղվեսի)
  5. կատվաթաթ, (ժղ․) չանչ, չանչիլ
  6. բուճ (ժղ․) (գուլպայի)
  7. գուլպա
  8. տե՛ս նժար
  9. թաթակիշ, թաթիկ, տաշտաքեր, տաշքանդ, տաշտաքերիչ, տաշտաքերի, տաշտաքերիկ, տաշտաքերուկ, տաշտածհան, ակիշթաթ
  10. տե՛ս կարթ, կեռ
  11. տե՛ս բարձակ

Արտահայտություններ[խմբագրել]

  1. թաթ անել՝ լինել
    1. համառել, իր ասածի վրա պնդել
    2. քայլել սկսել (երեխայի)
  2. թաթը դնել մի բանի վրա
    1. տեր դառնալ, տիրանալ (բռնությամբ, ապօրինաբար)
    2. հետամտել, քրքրել մի բան գտնելու վնասելու՝ խանգարելու նպատակով ◆ Նա սիրում է դնել իր թաթը իմ գրքերի վրա։ Եղիշե Չարենց
  3. թաթը կոխել՝ տրորել - վնասել (գործով կամ խոսքով), մեկի մասին վատ խոսել, մեկի շահերին կպչել ◆ Կարապետյանը Հասրաթյանի մորաքրոջ տղան է. իրար թաթ չեն կոխում: Սերո Խանզադյան
  4. թաթերը հասցնել՝ տարածել - տիրապետությունը՝ իշխանությունը տարածել՝ հասցնել ◆ Թաթները հասցրել են մինչև հեռավոր Կովկաս։ (Անահիտ Սահինյան) ◆ Չպետք է թողնել, որ նրանք իրենց թաթերը տարածեն մինչև արքունիք։ Ստեփան Զորյան
  5. թաթը իրեն պահել - ձեռքերը հեռու պահել, ձեռք չտալ ◆ Թաթդ քեզ պահի. ես ամուսնացած կին եմ։ (Ակսել Բակունց)
  6. թաթերի վրա ման գալ մեկի մոտ՝ առջև - հաճոյակատարություն անել, քծնել
  7. շունը շան թաթ չի ծամի՝ չի կոխի - արյունակիցը կամ մտերիմը իր արյունակցին կամ մտերիմին վատ չի ցանկանա, չի գցի, վատ խոսք չի ասի
  8. թաթե ի թաթուլ - ճանկից ճանկ, ձեռքից ձեռք ◆ Քեզ անցուցին… ժանիքներե ժանիք, թաթե ի թաթուլ: (Դանիել Վարուժան)

թաթ2[խմբագրել]

Ստուգաբանություն[խմբագրել]

Գոյական[խմբագրել]

  1. իրանում, Ադրբեջանում և Դաղստանում ապրող իրանական մի ցեղի անվանում
  2. այդ ցեղին պատկանող անհատ ◆ Կրտսեր թաթը՝ Ջաֆարը աշխույժ մի երիտասարդ էր։ (Ավետիք Իսահակյան)

Հոմանիշներ[խմբագրել]

Արտահայտություններ[խմբագրել]

Աղբյուրներ[խմբագրել]