իր

Հայերեն

• ՄՀԱ՝ [iɾ]

վանկեր՝ իր 

Ստուգաբանություն

Բնիկ հնդեվրոպական՝ *k^ui-ro-` *k^ui- դերանվանական արմատից, որտեղից՝ ի-, ինչ։

Գոյական

1. որևէ կարգի առարկա (առավել. կենցաղային, աշխատանքի և այլն) ◆ Իրերն ընկղմվել էին կիսաստվերիների մեջ։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Նա եկել էր մեր խանութից իրեր գնելու, - պատասխանեց լրատուներից մեկը։ (Մուրացան) ◆ Նա գնել էր ճանապարհի նոր հագուստ, երկարաճիտ կոշիկներ, ձիու թամբ, նոր տեսակի պայուսակ, և այլ այնպիսի իրեր, որոնք կարող էին հարկավորվել միայն վայրենի տեղերում։ (Մուրացան)
2. ճամփորդության ժամանակ հետը վերցվող զգեստներ, անձնական գործածության առարկաներ և այլ բաներ ◆ Սմբատը պատվիրեց շոգենավի գործակատարին կարգադրություն անել իրերի մասին։ (Շիրվանզադե) ◆ Կառապանը… ժողովվեց իսկույն Պետրոսի իրերը՝ կառքի ետին ու առաջին դարսելով։ (Մուրացան) ◆ Վաղանցուկ են կան ու չկան սիրելիս, բոլոր իրերն ու աստղերը անհունի։ (Ավետիք Իսահակյան)
3. իրականության, կյանքի երևույթ ◆ Արթուն խոսքը… հարթում է իր ճանապարհը ուրիշների սրըում…երբեմնի փայլում բարձր մտքերով և երբեմն զարմացնում իրերի և մարդկանց ճշգրիտ ճանաչողությամբ։ (Ակսել Բակունց) ◆ Նա հետևում էր իրերի և կյանքի պահանջների ընթացքին։ (Րաֆֆի) ◆ Փոխանակ ասելու ես տեսա մի տղայի՝ ասել՝ ես տեսա մի տղա, սա իրի առումով է գարծածաված։ ◆ Կասսիոյիս փոխարիոնւմ է հիմա իրերի բերմամբ։ ՎՓ ◆ Նա…գնաց Էջմիածին՝ իրերի դրությունը Մատթեոսի կաթողիկոսին ծանթոացնելու համար։ (Մուրացան) ◆ Ես սիրում եմ իրերն իրենց իսկական անունով կոչել։
4. ամեն կարգի զգայական առարկա ◆ Վաղանցուկ են կան ու չկան սիրելիս, բոլոր իրերն ու աստղերը անհունի:
5. դեպք, դիպված, պատահար (հնց․)
6. (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Նա առանձնացած ապրում էր իր տանը, ինչպես իշխանը դղյակում։ (Ակսել Բակունց) ◆ Դարձավ իր կռվից իշխան Թաթուլը։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Ինչքան ես ասում եմ, էլի նա իր էշն է քշում։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Էշի անիրավ փորս իր զուռնեն էր փչում։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Իր ժամանակին կուսակցությունը մերկացրեց անհատի պաշտամունքը։ ◆ Զորքը պիտի սար բարձրանա, որովհետև իր լսածով քաղաքում խոտ չի ճարվում։ (Ակսել Բակունց)
7. ◆ Նա իր խոսքի տեր մարդ է, ոչնչով չես կարող համոզել։ ◆ Ամեն ինչ իր կարգով է գնում, ոչ մի փոփոխություն տեղի չի ունեցել։ ◆ Նա իր համար ապրում է, ոչ ոքի չի խանգարում։ ◆ Էն որ խելքն աղ ու հացի հետ կերած մարդը կլինի, որ իր հացին քացով տա։ (Պերճ Պռոշյան) ◆ Նա էլ ետ չմնաց, իր հերթին խիստ վիրավորական խոսքեր ասաց։ ◆ Մարդն էլ իր ձեռքով իր աչքի լույսը կխավարեցնե՞ ◆ Մարդն էլ իր ձեռքով իր աչքի լույսը կխավարեցնե՞։ ◆ Տեր նորընծան հիշեց իր աղջկանը, որին իր մտքում ընդունում էր վերուստ ուղարկած պատիվ։ (Ակսել Բակունց) ◆ Ասում էին, որ Մարտիրոսի կյանքը կյանք չէ, այլ դժոխք, որ խեղճ մարդը տապակվում է իր յուղի մեջ։ (Շիրվանզադե) ◆ Չգիտենք ինչ է լսել, վեր է կացել իր ոտքով եկել։։
8. ◆ Սահակն իր ոտով եկավ։ (Ակսել Բակունց) ◆ Թող նա իր տեղը ճանաչի, և ոտքը իր վերմակի չափ մեկնի, այլապես խիստ կտուժի։ ◆ Նա բոլոր հեղինակներին հավասար հարգանքով չէր վերաբերովում։ Իր տեսակի քննադատ էր։ (Շիրվանզադե)

Հոմանիշներ

առարկա, գույք, ինչք, նյութ, բան

Արտահայտություններ

1. իրի առում - անձ ցույց տվող գոյականները որպես իր ցույց տվող անուններ գործածելը, անձերի անունների գործածությունը իր ցույց տվօղ գոյակնների քերականական հատկանիշներով (լեզվբ․)
2. իրերն իրենց անունով կոչել կամ՝ իրենց բուն, իսկական անունով կոչել - ուղղակի խոսել, մեղմացնող կամ քողարկող արտահայտությունների չդիմել
3. իրերի բերումով, բերմունքով, բերմամբ - դեպքերի, երևույթների այս կամ այն կերպ դասավորվելու հետևանքով
4. իրերի դրություն - իրադրություն
5. իրերի վիճակ - իրավիճակ

Ի արտաքին հոլովում
	Եզակի թիվ	Հոգնակի թիվ
Ուղղ.	իր(ը)	իրեր(ը)
Սեռ.	իրի	իրերի
Տր.	իրի(ն)	իրերի(ն)
Հայց.	իր(ը)	իրեր(ը)
Բաց.	իրից	իրերից
Գործ.	իրով	իրերով
Ներգ.	իրում	իրերում

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ object, thing, his հունարեն՝ գերմաներեն՝ դանիերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ предмет (ru) ‎(predmet), вещь (ru) ‎(veščʹ) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

• Մ․Մ․ Ռոզենտալի, Փիլիսոփայական բառարան (Հայաստան), Երևան, 1975 — 468 էջ։