խավար

Վիքիբառարան-ից

Հայերեն

Դասական ուղղագրութեամբ՝ խաւար

վանկեր՝ խա•վար 

Ստուգաբանություն[խմբագրել]

Փոխառություն իրանական աղբյուրից. հմմտ. միջին պարսկերեն xvarvarān, պազենդական xvawār, պարսկերեն xāvar «արևմուտք», այլև «արևմուտքի խավարային գոտի, խավար»։

Գոյական

  1. լույսի բացակայություն, բացարձակ մթություն ◆ Չէին շողշողում լուսինն ու աստղեր, խավարն ասաց թե պատած խավարով։ (Ավետիք Իսահակյան)
  2. (փխբ․) հետամնացություն, տգիտություն ◆ Ով պիտի հանե հայ գյուղը այս խավարից, այս աղքատությունից։ (Ավետիք Իսահակյան)
  3. (փխբ․) տրտմություն, թախիծ, վիշտ, անհուսություն ◆ Հոգուս մեջ խավար է տիրում։
  4. (փխբ․) անհայտություն ◆ Մենք խավարից ի լույս ածեցինք մի ամբողջ պատմություն։ (Րաֆֆի)
  5. (փխբ․) զազրելիություն, գարշելիություն ◆ Միայն այժմ էր պարզվում իր արարքի ամենամթին խավարը։ (Շիրվանզադե)
  6. (փխբ․) խավարամոլություն ◆ Սպասավորներ բանտի, խավարի: Հովհաննես Թումանյան ◆ (Աբովյանը) այն ժամանակվա հայկական իրականությունը ներկայացնում էր որպես խավարի թագավորություն։ (Դասագիրք)
  7. (փխբ․) անորոշություն ◆ Գնում եմ փախած անհայտ օրերի, խավարի ընդդեմ։ Հովհաննես Թումանյան

Ածական

  1. լույսից զուրկ, մութ ◆ Մտավ մեկ հյուղ գեջ ու խավար: (Ավետիք Իսահակյան)
  2. տեսողությունից զուրկ, կույր ◆ Պոկեց իր խավար աչքերից բարակ թափանցիկ մի քող։ Եղիշե Չարենց
  3. (փխբ․) մթագնած, ոչ պայծառ, անփայլ ◆ Խավար լուսինը հազիվ էր երևում։ ◆ Խավար ճրագը չէր լուսավորում սենյակը։
  4. ոչ պարզ, աղոտ, անորոշ ◆ Խավար լուսանկար։ ◆ Խավար տառեր։
  5. (փխբ․) հետադիմական, խավարամոլ ◆ Խավար ամբոխ, պաշտում ես դու լոկ փայլ ու փող։ Հովհաննես Թումանյան
  6. (փխբ․) հետամնաց, տգետ ◆ Այդ ժողովուրդը…տարածում էր կուլտուրա ողջ խավար Արևեքում։ (Վահան Թոթովենց) ◆ Դուք ռանչպար մարդիկ, ասավ, Զուրկ ու խավար, քաղցած ու մերկ։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Կովը բարի է ու ստեղծարար, բայց մարդիկ չար են, խավար: (Վահան Թոթովենց)
  7. վատ, չար ◆ Խավար գործեր՝ արարքներ։
  8. (փխբ․) մռայլ, անհույս, տխուր ◆ Հույսը՝ մար, սիրտը՝ խավար վառ թոնրի մեջ գլորվեց։ (Ավետիք Իսահակյան)
  9. (փխբ․) անհայտություն քողով պատված ◆ Բացվեցավ խավար անցյալն իմ մտքում։ Հովհաննես Թումանյան
  10. (փխբ․) չարագույժ ◆ Ձեն տվավ թաքուն մի խավար կասկած։ Հովհաննես Թումանյան
  11. խավարը գետնին ընկնել ◆ Խավարը ընկավ գետնին, արևը գալուն մնաց։ (Ջիվանի)
  12. խավարի ծնունդ ◆ Հաղթանակում են խավարի ծնունդները, իսկ մեծ գործը կործանվում է։ (Նար-Դոս)
  13. անհավասար բաշխում ◆ Ամեն մարդի էլ հավասար աչքով մտիկ անես, մեկին ավար չանես, մյուսին խավար: Հովհաննես Թումանյան

Հոմանիշներ[խմբագրել]

  1. մթություն, գիշեր (փխբ․), (հնց․)՝ անլուսություն, անլուսաշողություն, ադամամութ
  2. տե՛ս հետամնացություն
  3. մութ, մթին, անլույս, լուսազուրկ, (գրք․)՝ անճառագայթ, անճաճանչ, աննշույլ, անշող, անցոլ, գիշերակերպ, գիշերային, խավարամած, խավարուտ, խավարչուտ, խավարչտին

Արտահայտություններ[խմբագրել]

  1. խավար անել - մեկին մի բանից զրկել
  2. խավարը գետին ընկնել - լույս բացվել, խավարը փարատվել
  3. խավար հագնել - մութով պատվել, մթնել, սգի զգեստ հագնել
  4. խավարի արբանյակ - հետադիմության՝ պահպանողականության գործակից, խավարամոլ
  5. խավարի ծնունդ - հետադիմության՝ պահպանողականության գործակից, խավարամոլ

Աղբյուրներ[խմբագրել]