նստել
Հայերեն
Արտասանություն
ՄՀԱ: [nəsˈtɛl]
Բայ
վանկեր՝ նըս·տել
- նստատեղով, նստուկով որևէ բանի վրա տեղավորվել՝ ոտքերը մալելով կամ կախելով կամ որևէ բանի հենվելով։ ◆ Արամը նստեց փոքրիկ նստարանի վրա և սկսեց դիտել անցորդներին։
- բազմել, գրավել։ ◆ Էն սարում Մըսր անհաղթ ու հզոր Մսրա Մելիքն էր նստած թագավոր Հովհաննես Թումանյան
- հեծնել, բարձրանալով տեղավորվել հեծահելի կենդանու վրա։ ◆ Էշ նստելը մի ամոթ, չնստելը՝ երկու։ ◆ Չալ մադյանը թամբեցի, նստեցի որ գնամ Սերո Խանզադյան
- փոխադրամիջոցի վրա կամ մեջ տեղ գրավել։ ◆ Շաբաթ օրը երեկոյան նրանք նավ նստեցին։
- նստած դրությամբ կատարվող աշխատանք ձեռնարկել, զբաղվել մի բանով, որ պահանջում է նստած վիճակ։ ◆ Կարդալու՝ պարապելու՝ խաղալու նստել։ ◆ Ժողովի նստել։
- պաշտոն գրավել, զբաղեցնել։ Նախագահական աթոռին նստել։
- գտնվել, գրավել, լինել։ ◆ Զգում եմ, որ իմ իսկական տեղը չեմ նստած։ Սերո Խանզադյան
- բանտարկվել, բանտ ընկնել, կալանավորվել։ ◆ Երկու տարի նստելուց հետո դուրս եկավ ու նա միայն ազնիվ աշխատանքի ձեռնարկեց։
- շարժումը դադարեցնելով՝ որևէ բանի վրա կամ որևէ տեղում կանգ առնել, դադար առնել (թռչուների ու միջատների մասին)։ ◆ Թիթեռը նստեց մի ծաղկի վրա։
- իջնել, թեքվել դեպի հորիզոնի ետևը։ (փխբ․) ◆ Արևը նստեց սարի թիկունքին։
- որևէ մակերևույթի վրա իջնել՝ տարածվել։ ◆ Մառախուղը նստեց անտառի վրա. ճանապարհը չէր երևում այլևս։
- տակը իջնել, նստվածք գոյացնել (ջրի մեջ եղած մասնիկների՝ իրերի մասին)։ ◆ Ավազը նստեց փոսի հատակին։
- իջնելով որևէ բանի վրա մնալ, իջնել որևէ բանի վրա։ ◆ Փոշի է նստել մագերին, երեսին ու հագուստին։
- իջնել, խորանալ գետնի մեջ։ ◆ Տան հիմքի նստել է։
- ծավալով՝ մակարդակով պակասել՝ փոքրանալ։ ◆ Փուչիկը նստեց։ ◆ Գետի ջուրը նստել է։
- լիցքաթափվել, հզորությունը կորչել պակասել։ ◆ Շարժիչի նստել է։
- կուչ գալ, ճկռել, կծկվել ու մնալ տեղում։ (փխբ․) ◆ Շանը տեսնելուն պես երեխան հանգիստ նստեց տեղում՝ ճանապարհի եգրին։
- ոտքերը ծալելով տեղավորվել գետնի վրա (կենդանիների մասին)։ ◆ Գոմը չի մաք՛րում, կովերը նստում են աղբի մեջ։
- տևականորեն մնալ մի տեղում։ ◆ Գյուղում նստել է ու ոչ մի տեղ չի ուզում գնալ։ ◆ Տանը նստել։
- մեղմանալ, իջնել, հանգտանալ, խաղաղվել։ ◆ Հույզերիս քամին… հանգստացել ու նստել է հիմի Եղիշե Չարենց
- իջնելով, տեղալով երկրի երեսին շերտ գոյացնել, շերտ կապել։ ◆ Գիշերը նստած եղյամը դանդաղ հալվում էր։ (Արթուր Ֆելիչե)։
- մարմնի վրա այս կամ այն ձևով հարմարվել (զգեստի մասին)։ ◆ Վերարկուն լավ է նստում վրադ։
- բռնել, հարմարվել, հարկ եղած ձևով միանալ՝ մտնել՝ զետեղվել։ ◆ Անկյունաքարը լավ չի նստում, նորից տաշիր։
- արմատացած լինել, խոր կերպով ամրանալ՝ լինել (հոգում, գիտակցության մեջ և այլն)։ ◆ Ամեն մեկիդ մեջ մի չար սատանա Է նստել։
- կուտակվել, ծանրանալ, հավաքվել։ (փխբ․) ◆ Հիմա խոհերն են այս իմ հակատին նստել։ Եղիշե Չարենց
- տարածվել, ընկնել, սփռվել (լույսի՝ ճառագայթների ևն մասին)։ (փխբ․) ◆ Նրա դեմքին նստել է արևը Եղիշե Չարենց
- դիրք գրավել, գտնվել, զետեղված՝ կառուցված՝ ընկած լինել։ ◆ Այդ սեպի գլխին, խորին ժամանակներից, վեհանձնաբար նստած էր մի փառավոր ամրոց։ (Րաֆֆի)
- պատել, ծածկել, պարունակել։ ◆ Մութն էլ… իջնում է ու նստում փողոցների վրա։ Եղիշե Չարենց
- ձախողվել, անհաջողություն կրել, տուժել։ (փխբ․) (խսկց․) ◆ Այսօրվա խաղում մերոնք լավ նստեցին։
- ծախս՝ աշխատանք ևն պահանջել։ Ձիթագործարանի արտադրած «ծեթը», մի շատ տարբեր բան է այն աշխատանքից, որ նստել է ձիթագործարանի կառուցումը։ (Մարքս)։
- որևէ հետևանքի՝ հատուցման՝ վնասի և այլն հանգեցնել, արժենալ։ (փխբ․) ◆ Խիստ թանկ նստեց մեր կատարած անկարգությունը։ (Րաֆֆի)
- փլվել, քանդվել։ ◆ Պատը նստեց։
Ծագում
[խմբագրել]Կազմված է նիստ արմատից և ել ածանցից։ Նիստ արմատը հայերեն բառ, ծագել է հնդևրոպական նախալեզվի nizdo- ձևից, որը կազմված է ni մասնիկից, sed- նստել արմատի ստորին zd- ձայնադարձից։
Պարզ արմատը ներկայացնում են սանսկրիտ՝ सीदति, सद्, sīdāti, sad, նստել , զանդկերեն կամ զենգերեն (Ավեստայի լեզուն) had, հին պարսկերեն՝ had նստել, զանդկերեն կամ զենգերեն (Ավեստայի լեզուն) և հին պարսկերեն՝ hadiš բնակարան, պալատ, հունարեն՝ ἔζομαι` նստել, նստարան, կայան, լատիներեն՝ sedeo, նստում եմ, sedo, հանգստացնում եմ և այլն։ Ni-ն պարունակող ձևեր են սանսկրիտ՝ निषीदति, nišīdati նստում է, नीड, nīḍá- դադար, կայան, թռչնի բույն, անգլերեն՝ nest, հին սլավոներեն՝ gnézdo, ռուսերեն՝ гнҌздо բույն և այլ բառեր:։
Արտահայտություններ
[խմբագրել]| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություն - նստել, բազմել | |
| |
| Խոնարհում | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Աղբյուրներ
[խմբագրել]- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։