Հայերեն

ՄՀԱ՝ [χɛʁt͡ʃ]

Դասական ուղղագրութեամբ՝

վանկեր՝ խեղճ

Ստուգաբանություն[խմբագրել]

ընդհ․ Խեղճ, աղքատ։ ◆ Խեղճ տղեն փուղավոր ախչիկ է պտռտում ու փուղավուրը՝ սիրուն։ (Գարեգին Սևունց)

Ածական

գութ շարժող, կարեկցության արժանի◆ Անսիրտ անեծքով հիշեցին նրա անտեր մնացած խեղճ յարի մասին։ Հովհաննես Թումանյան
ողորմության արժանի, թշվառ ◆ Որքան մայրեր խեղճ առանց հացի մեր շուրջն են դողում։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Գավառացի պատանի կար մի խեղճ Նաիրյան այդ խեղճ քաղաքում։ Եղիշե Չարենց
չունևոր, աղքատ ◆ Խեղճին խողխողող, հզորին պաշտպան։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Խեղճ էր ապրում ժողովուրդն հազարաբարիք երկրի։ Եղիշե Չարենց
անհամարձակ
{փխբ} անշուք, խղճուկ ◆ Տեսնելով յուր ազգակիցների ցավալի վիճակը , խեղճը եկավ նրանց վրա։ (Րաֆֆի) ◆ Խեղճ էր եկել իր ամուսնուն։ (Պերճ Պռոշյան)
խեղճություն արտահայտող ◆ Անատոչը…խեղճ ձայնով դիմեց Շարլին։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Խեղճ հայացքով մեկ սրան էր նայում, մեկ նրան։ (Ակսել Բակունց) ◆ Ալ աչքներուս խեղճ կոպերն խոցոտեցան։ Սիամանթո
անզոր, թույլ, անուժ ◆ Պարապ դագաղ մը իմ խեղճ ձեռվներուս հպումին տակ։ Սիամանթո
{փխբ} անշնորհք, անձեռնհաս, անճարակ ◆ Բայց դու նայիր խեղճ ու կրակ մարդու խելքին ու գործին։ Հովհաննես Թումանյան
{փխբ} անարժեք, անարվեստ ◆ Ոտանավոր մի խեղճ ու անքանքար։ Եղիշե Չարենց
խղճուկ, ողորմելի ◆ Որ կինն է թողել էնտեղ՝ աչքը ճամփին խեղճ ու կրակ։ Հովհաննես Թումանյան
առանձին կամ որևէ գոյականի հետ գործածվում է իբրև ձայնարկություն՝ արտահայտելով խոսողի կարեկցանքը՝ ցավակցությունը՝ ափսոսանքը ◆ Խեղճ կին, հիվանդ պառկած, հիմա ինչպես է անհանգստանում։ (Հրաչյա Քոչար)

Հոմանիշներ[խմբագրել]

թշվառ, ողորմելի, խղճալի, խղճուկ, անզոր, թույլ, անօգնական, հեգ, անճար, անճարակ, խեղճուկրակ, մեղք ու կրակ, (ժղ․) փեռատ, փինատ, քաջանվաստ, ջրատար, կաղշալվար
չքավոր, չունևոր, ընչազուրկ, անինչ, խեղճ, թշվառ, թշվառական, կարոտ, կարոտյալ, կարիքավոր, տնանկ
աբիոն, աղկաղկ, անստացիկ, անստացիչ, անքար, խարվակ, չքոտ(ն), չքոտի, փանաքի, վատուկ
անկուտ, անկուտի, լպուկ, լպուստ, պլուտ, պլեճկեր, օրուկ, տուկատ, սպլտրան, սպլտրիկ, ձեռքը դարտակ, ձեռքը կարճ, ձեռքը պակաս, տակը դատարկ, մորից մերկ, մորե մերկ, ավուր հացի կարոտ (բրբ․)
մուրացկան, մուրացիկ, մուրացող, մուրող
մուր, մուրիկ
ուզվոր, ժողովարար, ժողովքարար, օրեն հացի մուրացկան, ճարնկան, խզան, խնդրական, ժուռիկան (բրբ․)
աղքատիկ, խղճուկ, անշուք, տե՛ս չունևոր
տե՛ս անշուք
տե՛ս անզոր, թույլ, անզոր, անուժ, անկարող, տկար, անարի, անջիղ, նենգ, հույլ, պղերգ, մեղկ, անատամ (փխբ․)
քեծ
քամ, խոթասիրտ, հեղգասիրտ, ծնկոտ, ծայրազեծ, նըվրժուկ (բրբ․)
ջրատ, տուկատ, լոշ-լոշ
տե′ս թուլակազմ
մեղմ, կակուղ
լույծ
վատ, անբավարար (թվանշան)
աղոտ, նսեմ, նվազ, տժգույն, տմույն, անպայծառ, հահանդ, նժվաղ
տե՛ս անճարակ, անձեռնահաս
տե՛ս անարժեք, չնչին, անարվեստ

Արտահայտություններ[խմբագրել]

Խեղճ ու կրակ, թշվառ, անօգնական, ողորմելի։ ◆ Էլան երեք ախպեր խեղճ ու կրակ ինկան չոլեր (ՀԺՀք․)։
Խեղճ ընել,
Խեղճ եր ընել, Սբ․ 1․ Ողբաձայն լալ (երեխայի կողմից՝ մեռած մեր համար)։ 2․ Կարեկցություն շարժել։
Խեղճն խայել, Վն․ Գթալ, խղճալ։
Խեղճը շենացավ՝ տաս տարի խեղճ էր, Շենը խղճացավ, տաս տարի շեն էր (ասացվածք), Աղքատը որ հարստանա, իր աղքատությունը կերևա, եթե հարուստը աղքատանա, չի երևա։
Խիղճ գոլ, Հվր․ Խղճալ։
Խղճին ասին՝ քեզ ո՞վ էրիտ, շենին ասին՝ բարով մաշես (ասացվածք), Աղքատին, նոր բան հագնելիս, հարցնում են՝ քեզ ո՞վ տվեց, այդ ո՞րտեղից, հարստին՝ բարով վայելես։
Խղճին ձիռ բռնող չի ըլի, Աղքատին օգնող չի լինի։

Բաղադրյալ բառեր

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ poor, needy, destitute, bare, fortuneless, hungry, bad, ill, awry, dark գերմաներեն՝ դանիերեն՝ թուրքերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ жалкий (ru) ‎(žalkij), бедный (ru) ‎(bednyj), убогий (ru) ‎(ubogij), бедняк (ru) ‎(bednjak), бедняга (ru) ‎(bednjaga), бедняжка (ru) ‎(bednjažka), бедно (ru) ‎(bedno) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

Աղբյուրներ[խմբագրել]

Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։