աչքը հանել

Հայերեն դարձվածք

1. (խսկց․) (վիրավոր․) խստորեն պատժել, վրեժխնդիր լինել ◆ Էդ ա, որ Աստված էլ գլխին բարկացավ, աչքը հանեց, է։ (Պերճ Պռոշյան) ◆ -Ա՛յ,- ասում եմ,- աչքդ էլ են հանելո՜ւ: Շատ էլ լավ կանեն։ Ստեփան Զորյան ◆ -Շատ լավ էլ է արի, աճկտ էլ է հանի։ Գաբրիել Սունդուկյան ◆ «Ա՛րջ... ես քեզ ցույց կտամ. աչքե՛րդ կհանեմ»։ (Ձեռագիր) ◆ Որտե՞ղ էիր։ ...Հին ջաղացում, ճահճի փորում, / Աչքերդ էի բրում, փորում։ Դերենիկ Դեմիրճյան
2. հախից գալ ◆ Դու էլ քիթդ թափ տաս ու ասես՝ աչքն էլ հանեցիր, նա ի՞նչ իմ մարդացու արժան տղա էր։ (Պերճ Պռոշյան)
3. մի բան ի հեճուկս մեկին անել ◆ Բան է, թե որ չըտա սիրով, / Աչքը հանիր՝ խըլիր զոռով։ Հովհաննես Թումանյան ◆ –Ինձ տեսնո՞մ ես, ա՛յ, ես կվարեմ, ու Վանո բեգի աչքն էլ քոնի հետ կհանեմ ու կվարեմ։ Մաթևոս Դարբինյան ◆ –Սովորիր, որ թշնամուդ աչքը հանես, որ ապրես, թե չէ քեզ էլ կտրորեն մեզ պես։ Ստեփան Զորյան ◆ –Վե՞րջը․․․ պեչատե՞ց։ –Աչքն էլ չհանեցի։ (Ակսել Բակունց) ◆ Իսկ Փարսադանը նրա ջգրու երեկոյան քեֆ է կազմակերպում, «դուշմանի աչքի լիսը հանելու համար»։ Մաթևոս Դարբինյան ◆ -Շատ լավ ա անում, որ ծախս ա քցում, չուզողի աչքն էլ ա հանում։ (Պերճ Պռոշյան)
4. ((արևմտհ․) (հզվդ․)՝ հոնքը հանել) դեմուդեմ հակառակ՝ չարությամբ գործել ◆ -Ես որ կամ, քու քննիչ եմ, քու աչքը հանողը (Խաժակ Գյուլնազարյան) ◆ -Հրացանդ կխլեմ, ասում է, աչքդ կհանեմ՝ մինչև մահդ քեզ որսի կարոտ կթողնեմ։ (Վախթանգ Անանյան) ◆ «Աչքդ բաց», ըսած էին իրեն անշուշտ յուր վարպետներ, ի՜նչ փույթ «ուրիշի աչքն հանելով»։ Տիգրան Կամսարական ◆ -Էդ ու՞ր ես գնում, աղջի՛։ -Գնում եմ աչքիդ լիսը հանողի կուշտը։ Մաթևոս Դարբինյան ◆ Ու զարմանալի չէ որ այն ատեն մանավանդ զորաշարժի ենթարկվեին մեր ներքին թշնամիները, մեր եղերահալած բնազդները ու ատիկա՝ ազգը սիրելով, շատ սիրելուն՝ անոր հոնքը հանելով: Հակոբ Օշական
5. մեծ վնասներ հասցնել ◆ Ընկերը ընկերոջ աչքն է երազում հանել, բարեկամի արյունն է տենչում խմել։ Պերճ Զեյթունցյան ◆ -Կորի՛ր... Աչքդ հանել եմ։ ◆ -Բայց ինչո՞ւ. քանի մը ոսկին ա՞չք կը հանե: Գևորգ Աճեմյան ◆ Էվել հացը աչք չի հաներ: Արամ Ղանալանյան
6. (փխբ․) խաբեությամբ, ճարպկությամբ և այլնի հարված կամ վնաս հասցնել ◆ Աչքդ հանեց, այնպես տարավ... այդ ժամացույցը մերն է։ (Րաֆֆի) ◆ -Մըսրա թագաոր մեր ի՜նչն է տանում... Մըսրա թագավոր քու աչքն է հանում։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Ջեր [«սկզբում»] աճկս հանում ինք, մարդուս խլեցիր։ Գաբրիել Սունդուկյան ◆  Մեկ մեկու աճկը հանում ինք, մեկ մեկու տակը հուր ինք փորում։ Գաբրիել Սունդուկյան
7. տանջել ◆ Բավ է ինձ այրե կրակի նման, / Բավ է մենությամբ իմ աչքն էլ հանի: Հովհաննես Շիրազ
8. նախանձ հարուցել ◆ Միայն լվացքի ու խոհանոցի հոտերով բուրող... կինը... դրսում ուրիշի աչքն է հանում, իսկ տանը՝ տիրոջ։ Եր ◆ Քե՛փ արա, քե՛փ արա, փեփել, ու դուշմնի ա՜ճկը հանե: Գաբրիել Սունդուկյան

Աղբյուրներ

1. Պետրոս Սարգսի Բեդիրյան, Հայերեն դարձվածքների ընդարձակ բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարանի Հրատարակչություն», 2011։