ձեռքը դատարկ

Հայերեն դարձվածք

1. 1. ((հզվդ․) ձեռքը թափուր) առանց մի բան հասնելու, ձեռնունայն ◆ Մայրս մի անգամ գնաց Սմոլնի՝ հորս աշխատավարձն ստանալու։ Սակայն...դատարկ ձեռքով վերադարձավ։ դաս. ◆ Կազակները թողեցին գյուղը դատարկ ձեռքով: Ադ. ◆ Ու պարապ ձեռքով նորեն ետ կ'երթա։ Համ. ◆ Էսպես շարունակ արաբ ծառաներ, / Հերթով կ'երթան, պարապ ձեռքերով միշտ ետ դառնալով։ ն.տ. ◆ Երիտասարդ մը իրեն ետևեն պտըտեր է, իր սեռնյակը մտեր է, բայց ձեռքը թափուր դուրս չէր ելեր։ (Գրիգոր Զոհրապ) ◆ Ինքյըն էլ տեռտակ ձեռքով հղե [«ուղի»] յա ըղնում բըդի [«դեպի»] երգինքյ։ Թյունյուն պըելին ◆ համեմատության համար՝ Մահը չէր հասկանա, իբր, որ օտարի անվան տակ հայի տղա է ու ետ կդառնար ձեռքերը դատարկ: (Հրանտ Մաթևոսյան) ◆ Ամպերն իրենց թանկագին բեռը կարող են թափել լճի վրա և թեթևացած ու «դատարկ ձեռքով» հասնել Լճավանի արտերին։ ՎԱն.
   2. առանց մի բան ստանալու կամ տալու ◆ - Երբ թուրքը հայի տունն է մտնում, ձեռքը դատարկ չէ դուրս գալիս։ (Նար-Դոս) ◆ - Իմ տուն ես եկել, դատարկ ձեռով քեզ ճամփու չեմ դնիլ։ Մաթևոս Դարբինյան ◆ Անգլիերեն գրքույկը լույս տեսավ վերջապես։ Գառնիկ պարապ ձեռքով չէր երթար Ամենրիկա։ Անդրանիկ Ծառուկյան ◆ համեմատության համար՝ - Կմտնինք ու ձեռնադատարկ կելնինք դուրս։ Մուշեղ Գալշոյան
   3. առանց մի բան բերելու ◆ Շատ անգամ տուն էր վերադառնում դատարկ ձեռքով և հրամայում իսկույն ուտելիք պատրաստել։ ԱլՇ ◆ - Միակ լուրջ նվերն էր որ կը տանեի տունմ...: Հիմա ձեռքս պարապ պիտի երթամ։ Վահրամ Մավյան ◆ «Քո վանին մեռնիմ, խելոք տղեն էն ա, / Որ դըրսիցը՝ հեչ ձեռը դատարկ չգա»։ (Խաչատուր Աբովյան) ◆ Տավշոն իլե կարգով ավլամըշ նոնք [«նապաստակ կամ կաքավ որսանք»], տունը ծեռքընաս պարոպ չերթըլո համոր։ Ֆընտըճագ
   4. առանց մի բան տալու՝ ընծայելու ◆ - Թե որ...դարդակ ձեռով գնացիր (մովրովի մոտ), իմացի՛, որ վերջին օրդ ա:։ (Պերճ Պռոշյան)
   5. անփող, անկուտի, չունևոր ◆ Ձեռքերնիս դատարկ ու աչքերնիս կույր։ Վազգեն Շուշանյան ◆ Օղտը (ուղտ) մին կապեկ՝ վեր (որ) ծրքընիս (ձեռքներս) տարտակ ա՜: Արամ Ղանալանյան ◆ Դատարկ ձեռքով նստած՝ զավակներին էլ մեծացրել։ Լոռի ◆ - Գետինը չանգռելով կոշտացած են նրա ձեռքերը և միշտ դատարկ: Ահ. ◆ համեմատության համար՝ օտարության մեջ դատարկ ձեռքեր ունեցող գյուղացին ջան չի ասում - ջան լսում։ Պողոս Մակինցյան
   6. անզեն ◆ Մհերը, ուրեմն, Սասնա տան Մհերը, հենց այստեղ, այս սարի վրա է առյուծին հանդիպել ու դատարկ ձեռքով ճղել առյուծին։ Մուշեղ Գալշոյան ◆ - Թագը դատարկ ձեռքով չստացվիր [չը՛ստացվիր], թագը հզոր սուրի ծայրն է, հիմար կին։ Պետրոս Դուրյան ◆ համեմատության համար՝ Քսանվեց տարի առաջ «մերած մածունը» դարձնել «մի կաթիլ մեղր»...ու դատարկ ձեռքով սուր ճոճել իրար դեմ։ «Հայաստանի Հանրապետություն»

Աղբյուրներ

1. Պետրոս Սարգսի Բեդիրյան, Հայերեն դարձվածքների ընդարձակ բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարանի Հրատարակչություն», 2011։