ջաղասկ

Հայերեն բարբառային բառ

• ՄՀԱ՝ [d͡ʒɑˈʁɑsk]

վանկեր՝ ջա•ղասկ 

1. Ղարաբաղ՝ ջրի հոսանքի ուժով աշխատող աղորիք, ջրաղաց {{օրն||Դրա հերն երեկ-մեկել օրը չէ՞ր, որ Երևան Խոջենց ջաղացի զամբը (ալյուրի փոշին) լիզելով հոգին դուս էլավ։}ՊՊ} ◆ Մե կուզես ջաղջպանմ, օրվանմ մեկը մեննակ մնա կը ջաղացկը: Ահ ◆ Էդ ջաղասկը էդ ի՞նչ բան է հազար միլլըթ ջաղասկը կէրթա քուքա։ Հժհք ◆ Մեր գեղ յոթ ջաղաճ կա։ Հժհք ◆ Ջյուրը գա, ջաղարջն աղա, տոտոշն ուտե, էլլա խաղա։ Գուրգեն Մահարի
2. (փխբ․) ատամներ

Արտահայտություններ

1. ջաղացը կորցնել, չախչախը փնտրել Կարս, Մուշ, Բաղեշ՝
2. ջաղացը թողնել՝ չախչախի ետևն ընկնել
3. ջաղացը ձեռքից գնացել է, չախչախի ետևից է ընկել
4. ջաղացը տուրը տալ՝ չախչախը լալ
5. ջաղաշքը ջուրն է տարեր, չախչախը կը փնտռե Պոլիս, Պարտիզակ, Սեբաստիա՝
6. ջաղացքն է գացեր, ջախջախը կփնտրե Խարբերդ՝
7. ջուրը ջաղարջը տարեր է, չախչախը կը փնտռե Պոլիս, Պարտիզակ՝ մեծ կորուստը թողած, փոքր բանի ետևից ընկնել
8. ջաղաց անել, ծանր իրը՝ քարը գլորելով կամ լինգով այս ու այն կողմի վրա դարձնելով կամաց առաջ գլորել ◆ Քարը ջաղաց անելով տարան։ Սահակ Ամատունի
9. ջաղաց եմ ծախել (հեգն․) - շատ հարուստ եմ, փող ո՞ւնեմ որ, ոչինչ չունեմ ◆ Ժամի համար մի բան չառար։ ◆ -Ջաղաց եմ ծախել Սահակ Ամատունի
10. ջաղացը բանի յի Հավարիկ՝
    1. ջաղացը աշխատում է
    2. ատամներն աղում են, ծամում է, ուտում է
11. ջաղացի բողազիցը դուրս կգա
12. ջաղացի բուկը գցես, կազատվի, շատ ճարպիկ է, ամենադժվար՝ անելանելի ծանր վիճակից էլ կարողանում է դուրս պրծնել ◆ Հունոյին ջաղացի բուկը գցես, աղա ջան, կազատվի, հազար ձիավորի միջից դուրս կպրծնի։ (Պերճ Պռոշյան)
13. ջաղացի կոտրած չախչախ դառնալ, տե՛ս չախչախ
14. ջաղացի հեքիաթ շինել
15. ջաղչի հեքիաթ շինել, երկար-բարակ խոսել ◆ Լավ, լավ ջաղչի հեքիաթ մի շինեք, փոխեք տեղերդ։ Դերենիկ Դեմիրճյան
16. ջաղացի ճամփա, հեշտ ու սովորական բան ◆ Երևան գնալը նրա համար գյուղի ջաղացի ճանապարհն էր։ (Ակսել Բակունց)
17. ջաղացի ոտ, շարժական հաստ ու կարճ փայտ (կամ գերան)՝ գլխին երկար սեպ հագցրած, որ ջաղացաքարի մոտից ցցում են ցրտոն մեջ և ծայրը ամրացնում տափանի վրա. կարգավորում է աղացով ալյուրի որակը՝ խոշոր ու մանր (այս գործիքի գլխի տակ սեպ դնելով ու վեր բարձրացնելով ալյուրը աղացվում է խոշոր, իջեցնելիս՝ մանր)
18. ջաղացի պես սորոր տալով անցնել Ղարաբաղ, Ղազախ՝ շատ արագ կարդալ վերջացնել
19. ջաղացի քար
20. ջաղջի քար Արարատյան, Սեբաստիա, Խարբերդ, Բալու՝
21. ջաղչի քար
22. ջաղոցքան քորը Մարաշ՝
23. ճըղացու քար Ղարաբաղ՝
24. ճղացի քար Ղարաբաղ՝
25. ջախչի քար Կարին, Շիրակ՝
    1. աղորիքի երկանաքար, որը զույգ է լինում՝ մեկը վրայի քարը, մյուսը՝ տակի, ջրաղացաքար
    2. շատ խոշոր ու ծանր քար ◆ Զինք մտավ էն խորու մեջ, Ուխտը ջաղչի քար կուրծին էնու գլխու վերեն։ Սասնա ծռեր ◆ Վզներից կապում ջաղացի քարեր, Գըցում են ծովի անդունդը անտակ։ Հովհաննես Թումանյան
26. (մեկի) ջաղացին ջուր ավելացնել, մեկի օգտին խոսել
27. ջաղացքը սուզկէն է Սեբաստիա՝
28. ջաղացքը տուզան ա Խոտուրջուր՝ լավ է ծամում, ատամները առողջ են
29. ջաղացքեն կուգամ
30. ջաղջեն կուգամ Սեբաստիա՝
    1. նույն վիճակումն էլ ես եմ (ասվում է, երբ մեկը ակնարկում է իր վիճակը՝ հիվանդ լինելը և այլն) ◆ Հարբուխ եմ եղեր, ջաղացքեն կուգամ։ (Հրաչյա Աճառյան)
    2. Երբ մեկը ակնարկում է իր վիճակը՝ հիվանդ լինելը. դիմացինը՝ խուլ ձևանալով այսպես է պատասխանում, որ իբր հիվանդությունը իրեն չդիպչի՝ դիմացինի ասացծ ցավը իրենից հեռու գնա
31. ջաղացքում մածուն աղալ
32. ջաղացքը մածուն աղալ Կեսարիա, Արաբկիր՝
33. զուր խոսել, զուր հոգնել, անօգուտ՝ իզուր աշխատել ◆ Խոսքերը բանի տեղ չեն անցնի, ջաղացքում մածուն կաղաս։ (Ստեփանոս Մալխասյանց)
34. ջաղացքը ջրոտել Խոտուրջուր՝ ջաղացի ջուրը կտրել, որ ջրաղացը դադարի չպտտվի, չդառնա
35. ջաղացքը տուզան ա Խոտուրջուր՝ ախորժակը տեղն է
36. ջաղացքի ոտը վերցնել Կարին, Ախլքալաք՝ ամեն բան բաց անել, եղած խայտառակությունը երևան հանել ◆ Էլ չհամբերեցի, ջաղացքի ոտը վերցրի, եղած չեղածը պատմեցի։ (Ստեփանոս Մալխասյանց)
37. ջաղացքին սարքը Խոտուրջուր՝ ջրաղացի ամբողջ կազմը, որ բաղկացած է հետևյալ մասերից՝ համբար արդուն կտկտան՝ կամսատանի ոտք կրիճ, գոպ, նավ, կարմունճ, ոտք, ցից, մատ, ճանճիկ, տափան, դգլդի, կռան, կռանել, կունտ, տինկ, ջաղացքնքար, ալրատուն
38. ջաղոցքան քարը, տե՛ս ջաղացի քար
39. ջաղչի հեքիաթ շինել, տե՛ս ջաղացի հեքիաթ շինել
40. ջաղչի քար, տե՛ս ջաղացի քար
41. ջաղջեն կուգամ, տե՛ս տե՛ս ջաղացքեն կուգամ
42. ջաղջի առղա Դերսիմ՝ սալառղա, աղորիք
43. ջաղջի բաղաճ
    1. հաստ ու բարակ բոլորակ անխմոր հաց, որ թխում են ջաղացպանները տաք մոխրի մեջ թաղելով
    2. Սեբաստիա՝ մոլոջ
44. ջաղջի մուկ Խարբերդ, Բալու՝
    1. ալյուրի մեջ թաթախված, ալրոտ մարդ
    2. իր կյանքի մեծ մասը ջրաղացներում անցկացրած մարդ
45. ջաղջի քար, տե՛ս ջաղացի քար
46. ջաղջին էրեսը ջուր է էլեր Պոլիս, Պարտիզակ՝ ամաչում է
47. ատամների ջրաղացի տակ աղուն ածել Արարատյան՝ բան ուտել, ծամել ◆ Մի սհաթից կհասնենք ու ծառերի հովումը մենք էլ, ձին էլ ատամներիս ջրաղացի տակն աղուն կածենք։ (Պերճ Պռոշյան)
48. բիրադի էն ջրով ջրաղացն են Կարին, Շիրակ՝ բոլորն էր նույնն են, բոլորն էլ նույն բանն են
49. գլուխն թեքս ջաղաշք դառնալ ◆ Սբ անակնկալ անհաջողության հանդիպել, ձախորդության մեջ ընկնել
50. գլխին ջաղաց պտիտ տալ, տանջել, նեղել, չարչարել ◆ Էս թավուր ազիզ օրը, որ մարդի գլխին աղուն էլ աղաս, ջաղաց պտիտ տաս, խոսալ չի պտի, թե չէ լափ շուռ կտան գլխին։ (Պերճ Պռոշյան)
51. եթե շատ թայթի (շտապ) ես, գնա վիրի ջաղացը, եթե շատ ես շտապում, գնա ուրիշ տեղ ◆ Ի՞նչ ես վռազում, «թե շատ թայթի (շտապ) ես, գնա վիրի ջաղացը»: (Պերճ Պռոշյան)
52. հենց դանը հատավ, ջաղացն էլ կանգնեց, իմաստալից արտահայտություն, որն ասվում է, երբ հարուստ մեկի սնանկանալուց հետո մտերիմ համարվող բարեկամներն ու ծանոթները, որոնք մշտապես օգտվում էին նրա ճոխ հյուրասիրությւոնից, այլևս դադարում են այցելել նրան, լքում են ու հեռանում ◆ Էս անիրավներին էլ էնպես էին նրա ղուղը քամել ու նստել ուսին, Օրը հազար անգամ գլխովը երդվում, Ու անուշ խոսքով հետն էլ լավ եղում, Որ հենց էր կարծում էն ողորմելին, թե իր ձեռին անրանց սուրբ հոգին. - բայց, ո՞ւմ չի էսպես փորի բարեկամ Ռաստ էկել՝ որ նոր ես բանը շուռ տամ։ ◆ Հենց դահը հատավ, ջաղացն էլ կանգնեց, Ով էլ հաց ուներ, իր դարդը քաշեց։ (Խաչատուր Աբովյան)
53. ոտը վեր կալած ջաղացը խարաբ կանի ցորնի հացը, չափի՝ չափավորության գացումը չպետք է կորցնել
54. ջուրը ջաղարջը տարեր է, չախչախ կը փնտռե, տե՛ս ջաղացը կորցնել, չախչախը փնտռել
55. վերան ջաղաշք Սեբաստիա՝ ամայացած շեն՝ տուն, ամայի գյուղ՝ տուն

Աղբյուրներ

• Հրաչյա Աճառյանի անվան լեզվի ինստիտուտ, Հայոց լեզվի բարբառային բառարան («Նաիրի» հրատարակչություն), Երևան, «ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիա», 2001-2002 — 2792 էջ։