աղվես

Հայերեն

«Աղվես» ժեստը հայերեն ժեստերի լեզվով

• ՄՀԱ՝ [ɑʁˈvɛs]

աղվես

Դասական ուղղագրութեամբ՝ աղուէս

վանկեր՝ աղ•վես 

Ստուգաբանություն

Հայերեն աղվես (աղուէս<աղուես) ձևը ծագում է հնագույն * աղուվես ձևից և ավանդված է հնդևրոպական նախալեզվի alōpek'u- ձևից։ Հայերեն ձևը չի կարող փոխառված լինել իրանականից՝ r բաղաձայնի պատճառով։

Բնիկ հայերեն բառ, ցեղակիցներն են սանսկրիտ՝ लोमशा lōpācá, հինդուստանի لومر::ى lomṙi, զանդկերեն՝ urupi->, պահլավերեն՝ rōpās, պարսկերեն՝ رودِاه rūbāh, փարսի rūwās, բելուճերեն՝ rōp'ask, օսսմաներեն՝ robas, rūbas, rūwas, քրդերեն՝ rūwī, revī, հունարեն՝ ἀλώπηξ, ռուսերեն՝ лиса, լատիներեն՝ vulpes, հին լատիներեն՝ voples և այլն։ Արիական բառերը ծագում են * laupēk'o- նախաձևից։

Գոյական

1. (աշխգր․)շնազգիների ընտանիքին պատկանող՝ երկար ու բրդոտ պոչով և սուր դնչով գիշատիչ կաթնասուն
2. Մալաթիա՝ շների ընտանիքին պատկանող՝ երկար ու բրդոտ պոչով ու սուր դնչով գիշատիչ կաթնասուն ◆ Մին էլ տեսնեմ մի քանի քայլ հեռու մի թուխ թավամազ աղվես, մի չամի ծառի տակ մտած՝ քիթը վեր է քաշել ու օդի մեջ հոտոտում է։ Հովհաննես Թումանյան
3. Արարատյան՝ աղվեսի մորթի, աղվեսենի ◆ Աղջի ջան, վախենաս ոչ, շունը վզիդ աղվեսի վրա է չարացել։ (Աթաբեկ Խնկոյան) ◆ Մարանի հարսի ճտին աղվես ա քցած։
4. (փխբ․) խաբեբա, խորամանկ՝ նենգադավ մարդ ◆ Դառնացավ ծերուկը։ Բազում խճճված ցանցերից, խարդախ թակարդներից ճարպկորեն դուրս պրծած աղվեսը գլուխը կախեց։ Դերենիկ Դեմիրճյան ◆ Սեփանը շատ աղվեսն ա։
5. Զեյթուն՝ մարդակ, հաստ գերան
6. Բուլանըխ՝ տան սյան վրա ընկած գերանը
7. ձիթահանքի գործիք՝ տափակ կոճղ
8. (նորբ․) աղվեսորս կոչվող ռադիոսպորտի մարզիկ
9. (բրբ․) հարսանիքի ժամանակ հարսի կամ փեսայի տունը հարսնիքավորների գալն ավետող անձ
10. Արարատյան, Սեբաստիա, Վան՝ փայտ, որն օգտագործվում է սայլի մի մասը մյուսին կապելու նամար ◆ Սելի աղվեսը կոտրվել ա։ Սահակ Ամատունի
11. Ղազախ՝ կտրիճ հեծյալ, որ օտար գյուղից հարս բերելիս՝ իրենց գյուղին մոտենալիս կազմակերպված ձիարշավի մեջ հաղթող է դուրս գալիս և մի քանի անգամ արշավում է հարսի առաջ
12. ընդհանրապես սուրհանդակ, համբավաբեր ◆ Հրես Փարբու խանի աղվեսն եկավ։ (Պերճ Պռոշյան)

Ածական

1. խորամանկ, շողոքորթ, ճարպիկ, հնարագետ

Հոմանիշներ

• խարդախ, նենգ, նենգամիտ, աղվեսաբարո, (փխբ․)՝ օձ, օձաբարո, նենգաբարո, վարպետորդի, սատանորդի, (հնց․) չարամանկ, չարարվեստ, նենգաժետ, նենգապատիժ, նենգաժոռ, նենգախոհ, խորագետ, քնինքարար, նենգոտ, նենգագործ, նենգավորագործ, նենգախեռ, դարմանի տակի ջուր, մարմանդ գետ, խուփ ու ծուփ, սատանայի հետ սոխ ու սխտոր ուտող, սատանայից սխտորի հոտ առնող, սատանայից յոթ օր առաջ (շուտ) ծնված, սատանայի ծնունդ, սատանային բնից հանող (քսու խոսքով), սանամորը խաբող, սատանա խաբող, սատանա նայող, օձ խուզող, օձը բնից հանող

Արտահայտություններ

1. աղվեսի թուր - հիրիկազգիների ընտանիքին պատկանող բույս
2. ծեր աղվես - շատ փորձառու և խորամանկ մարդ ◆ Բավական է, ծեր աղվես, գոնե հիշիր, որ դու մեր հյուրն ես։ (Րաֆֆի)
3. հին աղվես - շատ փորձառու և խորամանկ մարդ
4. սև աղվես դառնալ - հազվադեպ՝ քիչ երևալ, դժվար ճարվել
5. ցամաք ձորի աղվես - խիստ լղար՝ նիհար
6. (փխբ․) օգոստոսի աղվես - շատ նիհար
7. Կեսարիա՝ աղվես փախցնել - անկարգություն անել
8. աղվեսը իրա պոչը վկա կբերի - մարդ յուրայինին, մտերիմին վկա կբերի
9. աղվեսի շոգ - տե՛ս աղվեսաշոգ
10. թե նա աղվեսն է, ես էլ պոչն եմ - եթե նա խորամանկ է, ես ավելին եմ

Ի արտաքին հոլովում
	Եզակի թիվ	Հոգնակի թիվ
Ուղղ.	աղվես(ը)	աղվեսներ(ը)
Սեռ.	աղվեսի	աղվեսների
Տր.	աղվեսի(ն)	աղվեսների(ն)
Հայց.	աղվես(ը)	աղվեսներ(ը)
Բաց.	աղվեսից	աղվեսներից
Գործ.	աղվեսով	աղվեսներով
Ներգ.	աղվեսում	աղվեսներում

Թարգմանություններ

աղվեսի մորթի
անգլերեն՝ գերմաներեն՝ դանիերեն՝ թուրքերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ лисица (ru) ‎(lisica), лиса (ru) ‎(lisa) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

խորամանկ մարդ
անգլերեն՝ գերմաներեն՝ դանիերեն՝ թուրքերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ лиса (ru) ‎(lisa), лисица (ru) ‎(lisica) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

հարսանիքավորների գալն ավետող անձ
անգլերեն՝ գերմաներեն՝ դանիերեն՝ թուրքերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ человек, извещающий о приближении свадебного поезда к дому жениха или невесты (ru) ‎(čelovek, izveščajuščij o približenii svadebnovo pojezda k domu ženixa ili nevesty) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

սայլի մի մասը մյուսին կապելու փայտ
անգլերեն՝ գերմաներեն՝ դանիերեն՝ թուրքերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ штырь (ru) ‎(štyrʹ), сердечник (ru) ‎(serdečnik), курок (ru) ‎(kurok), лисица (ru) ‎(lisica) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

• Գրգեարյան Հ․Ղ․, Հարությունյան Ն․Մ․, Տնտեսական աշխարհագրության տեղեկատու բառարան (խմբ. Ավագյան Գ․Ե․), Երևան, ««Լույս» հրատարակչություն», 1982 — 408 էջ։

Վիքիպեդիայում հոդված կա հետևյալ թեմայով՝ Աղվեսներ: