էշ
Հայերեն
Ստուգաբանություն[խմբագրել]
Բնիկ հայկական բառ, որը ծագում է հնդեվրոպական *ekw'o - «ձի» բառից։ Հայերենում kw-ն դարձել է շ, ինչպես՝ *k'wōn>շուն, իսկ e-ն դարձել է է հաջորդող շ-ի պատճառով։ Հմմտ. հին հնդկերեն asva, ավեստերեն aspa, հին պարսկերեն asa, հունարեն ιππος (< *eikuo-s), լատիներեն equus, գոթերեն aihwa «ձի»։
Գոյական
- ՄՀԱ՝ [ɛʃ]
Դասական ուղղագրութեամբ՝
Արտասանություն[խմբագրել]
վանկեր՝ էշ
- միասմբակավորների կարգին պատկանող կենդանի, որ ընտելացված է և ծառայում է որպես բեռնակիր (նաև հեծանելի), ավանակ
- անվավոր պատերազմական մեքենա, քարեր նետելու և պարիսպներ քանդելու համար (պատմ․) (փխբ․)
- նույնն է՝ դրակ
- գութանի երկար, հաստ ու ծուռ գերանը, որի տակ առջևի կողմից ամրացված է խոփը
- խաղողի վեգի հարթ ու լայն կողմը (ժղ․)
- թիակի ոսկորը (գվռ.)
- խնձորի, տանձի միջուկը, որտեղ կորիզներն են գտնվում (գվռ.)
- ընկույզի երկու կեսը իրարից բաժանող փայտեղեն բարակ շերտը
- ապուշ, բթամիտ, անհասկացող մարդ (փխբ․)
- լարավոր երաժշտական գործիքի լարերի հենարան
Հոմանիշներ[խմբագրել]
- ավանակ, երկարականջ (փխբ․), երկայնականջ, երկարանկանջավոր, երկայնականջավոր, մոխրաթավալ, զռիկ, չոշո, չոշոն (մանկ.), արկադյան սոխակ (միասմբակավորների կարգին, ձիերի ընտանիքին պատկանող բենակիր կենդանի) (փխբ․)
- թավ թոխան (վեգի հարթու լայն կողմը) (խսկց․)
- դրակ (ջութակի և այլ լարային գործիքների լարերի տակի հենարանը) (երժշտ․)
- տե՛ս հիմար
- տե՛ս գռեհիկ
Արտահայտություններ[խմբագրել]
- էշ արածացնող - հիմար, ապուշ
- էշ դաղել, խարանել - հացի կարոտ լինել
- էշ դառնալ - տե՛ս էշ կտրել
- էշ կերել է, էշ մեծացել - ի բնե անբան, բռի, կոպիտ է եղել
- էշ կռտել - պարապ, անգործ թափառել
- էշ ներկող - խաբեբա
- էշն ախոռից կամ ախոռում կզռա
- ասածը շատ անհեթեթ բան է
- շատ պարզ ու հասկանալի բան է
- էշն իր ախոռին է զռռում - ամեն մարդ իր շահն է փնտրում
- էշը որ ընկնի, ատամը կկոտրի - ասվում է շատ քարքարոտ տեղի մասին
- էշը կորցնել, փալանի հետևից ման գալ - կարևորը կորցնելուց հետո չնչին բանի մասին հոգալ, մտածել
- էշը տանիքից ցած (ներքև) բերել, գցել - սխալն ուղղել
- էշն ուտել, պոչի վրա (կամ պոչումը) կանգնել - գործի զգալի մասն արած լինելուց հետո մի աննշան պատճառով կիսատ թողնել, անելուց հրաժարվել
- էշը ցեխից հանել
- մի կերպ գլուխը պահել, յոլա գնալ
- ստեղծված մի դժվարություն հարթել, ստեղծված դժվարությունից դուրս գալու ելք գտնել
- էշը տանիք քաշ տալ, բարձրացնել
- սխալ գործել
- իր էշը քշել - համառել, կամակորություն անել, իր ասածի վրա պնդել
- էշի ականջում քնած
- ապուշ, տխմար
- առօրյա անցուդարձից կտրված, անտեղյակ
- էշի գին - քիչ, չնչին գումար
- էշի գլուխ, էշի կտոր, էշի մեկ(ը) - հիմար, անմիտ, տխմար
- էշի զատկին - երբեք
- էշի կոտոշ լինել - անհետանալ
- էշի հարսանիք - աղմկալից, խառնաշփոթ, հավաքույթ
- էշի հրեշտակ - անբան, միամիտ
- էշին չու, չոշ ասել
- դիտողություն անել, մեկի արածի համար դիտողություն, նկատողություն անել
- խանգարել, նեղացնել
- էշի տեղ դնել - հիմար, անհասկացող համարել
- էշ խարանել - սովածանալ
- էշը էլ այն (էն) էշն է, միայն փալանն է փոխել - անուղղելի
- էշը խելքին քացի տալ - սխալվել
- էշը խլած մուղդումի - անօգնական
- էշը մի անգամ գեխում կմնա - խրատվել
- էշը քերթել, պոչից խրտնել - խռովել, հրաժարվել
- էշն ինչ գիտի նուշն ինչ է - հիմար
- էշի դրախտն ընկնել - հարբել
- էշի դրախտն ուղարկել - սպանել
- էշի մարտիրոսություն, էշի նահատակ - նահատակ
- էշի նահատակ դառնալ - զոհվել
- էշին չու, չոշ ասել չի լինի - նեղացկոտ
- էշին քեռի ասել - հարբել
- էշի կաթնուկ - իշակաթնուկ
- էշ նստելը մի ամոթ է, իջնելը՝ երկու ամոթ
- էշը կորցնողը պարան չի հարցնի
- երկու իշի գարի չի կարող ջոկել
- էն վաղ էր, որ էշը կաղ էր
- կաղ իշով քարավան մտնել
- ձիուց իջնել, իշին նստել
- մեծ էշը ախոռում է թողել
| Թարգմանություններ | |
Աղբյուրներ[խմբագրել]
- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։