ամեն

Հայերեն

Դասական ուղղագրութիւն

• ամէն

Արտասանություն

ՄՀԱ: [amen]

Գոյական

«Ամեն» ժեստը հայերեն ժեստերի լեզվով

1. (երբ.` ճշմարիտ, ստույգ)- բառ, որ օկտագործվում է քրիստոնեական աղոթքների վերջում` որպես աստվածի ճշմարտացիության հետ լրիվ համաձայնության արտահայտություն, աստծուն հավատարմության հավաստում։

Բնիկ հնդեվրոպական՝ * sьмо-՝ * sem- «մեկ, միասին, հետ» արմատից՝ -էն ածանով. հմմտ. հին հնդկերեն samá «մեկը», հունարեն άμο- «միասին», գոթերեն sums «մեկը»։

Դերանուն

վանկեր՝ ա•մեն 

1. Մեղրի՝ յուրաքանչյուր, ամբողջից ամեն մեկը առանձին-առանձին վերցրած ◆ Նա ամեն քայլափոխին տեսնում էր դիակներ ու վիրավորներ, որոնք ընկել էին նետահար կամ նիզակահար։ Ստեփան Զորյան ◆ ◆ Ամեն գարունքին արագիլն ուրախ կիջներ մեր ծառին։ (Ավետիք Իսահակյան)
2. բոլորը՝ որքան որ կա, առանց բացառության, բոլոր, համայն ◆ Ողբալի դեպք, բայց այդ մասին նա հետո կմտածե, իսկ առայժմ պետք է հեգալ կրակից, լափից, ազատելու այն ամենը, ինչ որ հնարավոր է ազատել։ (Շիրվանզադե) ◆ Խըլղի աչք որ մըզի լուս տեր, ամեն զուր աչք կը պորեր թալեր։ Ահ
3. հավաքական ամբողջության տեսակի և այլն անդամները որպես առանձին֊առանձին միավորներ, յուրաքանչյուր

Հոմանիշներ

1. բոլոր, ամենայն, ամբողջ, բովանդակ, ողջ, համայն, համորեն
2. սերսուփ, սերսուբ (բրբ․)
3. յուրաքանչյուր
4. անձնյուր (հնց․)

Արտահայտություններ

1. ամեն անգամ - միշտ, շարունակ ◆ Որսը ամեն անգամ ձեռ չի ընկնում։ Հովհաննես Թումանյան
2. ամեն բան, ամեն ինչ - բոլորը, բոլոր իրերը միասին վերցրած ◆ Մի խոսքով ամեն ինչ նրա մոտ նոր էր։ (Բոգդան Վերդյան)
3. ամեն կողմնանի (հզվդ․) - բոլոր տեսակետներով
4. ամեն կերպ - բոլոր միջոցներով՝ եղանակներով ◆ Սրտում նորից սկիզբ առավ ոխակալության այն զգացումը, որից ամեն կերպ խուսափում էր։ (Բոգդան Վերդյան)
5. ամեն մի, ամեն մեկը - յուրաքանչյուր ◆ Ամեն մեկը մի տան ճրագ։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Բնության մեջ, ինչպես գիտես, ամեն մի բույս ունի իր գույնը, ամեն մի ծաղիկ՝ իր բույրը, ամեն կենդանի՝ իր ձայնը։ Ստեփան Զորյան
6. ամեն ոք - յուրաքանչյուր մարդ ◆ Ամեն ոք փափագում էր տեսնել նրան։ (Մուրացան)
7. ամեն տեսակի, ամեն կարգի
   1. զանազան, բազմազան, բազմատեսակ ◆ Տեսնում եք… այդ ցեխը, տիղմը, և ամեն տեսակի ապականությունները։ (Շիրվանզադե)
   2. ինչ տեսակ, ինչ կարգի ասես
8. ամենից առաջ - նախ և առաջ, առաջին հերթին ◆ Ամենից առաջ ուշադրություն դարձրին իմ շորերի վրա։ Հովհաննես Թումանյան
9. ամեն անգամ գետը գերան չի բերի, ամեն անգամ պապը գաթա չի ուտի - միշտ հաջողություն չի լինի
10. Ամասիա՝ ամեն թելե խաղացող - ճարպիկ, ամեն բանի հարմարվող և ոչ վստահելի
11. Խարբերդ՝ ամեն թռչունի միս չուտվեր - ամեն մարդու հետ չի կարելի բարեկամանալ
12. Պոլիս՝ ամեն իժիր - միշտ, ամեն անգամ ◆ Ամեն իժիր ադ կըսես։ Աչ
13. Ամասիա՝ ամեն խոստովանանք տերտերոջը չըսվեր - կան բաներ, որ նույնիսկ վստահելի, հավատարիմ մարդուց պետք է գաղտնի պահել
14. ամեն հովից երերալ - անհաստատակամ, անսկզբունք մարդ լինել
15. ամեն մարդ իր էշը կը քշե - յուրաքանչյուրը համառում է և իր ասածն է պնդում
16. ամեն մարդ իր ոտքը իր յորղանի չափ կը պարզի, կը մեկնի - ամեն ոք իր հնարավորության չափ պիտի գործի ◆ Ամեն մարդի խելք իր գլխին է, ամեն մարդ իր ոտը իր յորղանի չափ կը պարզի։ (Քրիստափոր Թափալցյան)
17. ամեն մարդու ձեռքը իր բերանը կարթա - ամեն մարդ առաջին հերթին իր մասին է մտածում, իրենով է մտահոգված ◆ Ամեն բերան ուտել կուզի, ուրիշի կերածը քո փորը չի մտնի։ Ահ
18. Խարբերդ՝ ամեն շան քար վերցնես, գետինը քար չի մնար - ամեն մի վայրախոսի, վայրահաչի ուշադրություն չպետք է դարձնել
19. ամեն ոչխար իր ճիվեն կկախվի - ամեն ոք իր արածի համար պետք է պատժվի, պատասխան տա
20. ամեն քարի տակից դուրս գալ - հնարագետ ու ճարպիկ լինել
21. ամեն օր ջուրը գերան չի բերի, ամեն օր գետը գերան չի բերի - միշտ, ամեն ժամանակ հաջողություն չի լինի
22. Եվդոկիա՝ ամենը ճակատս, աս ալ կրունկս է գրվեր - այս նոր դժբախտությանը չէի սպասում
23. Եվդոկիա՝ ամենուն հոգնած տեղ խան չի շինվեր - ամեն մարդու քմահաճույքը չի կարող կատարվել
24. ամենքի գլխին կակալ կոտրել - բոլորին նեղել, ճնշել, կամքը թելադրել

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ all, every գերմաներեն՝ դանիերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ всякий (ru) ‎(vsjakij), каждый (ru) ‎(každyj), всё (ru) ‎(vsjo) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

Ձայնարկություն

1. եղիցի, թող լինի՝ կատարվի (կրոն․)
2. արդարև, ատուգապես (հնց․)

Ստուգաբանություն

Փոխառություն՝ հունարեն άμην (< եբրայերեն āmēn):

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ amen! գերմաներեն՝ դանիերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ аминь (ru) ‎(aminʹ) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։