ամեն

Հայերեն

Դասական ուղղագրութիւն

• ամէն

Արտասանություն

ՄՀԱ: [amen]

Ստուգաբանություն

Բնիկ հնդեվրոպական՝ * sьмо-՝ * sem- «մեկ, միասին, հետ» արմատից՝ -էն ածանով. հմմտ. հին հնդկերեն samá «մեկը», հունարեն άμο- «միասին», գոթերեն sums «մեկը»:

Դերանուն

Վանկեր՝ ա•մեն 

1. Մեղրի` յուրաքանչյուր, ամբողջից ամեն մեկը առանձին-առանձին վերցրած ◆ Նա ամեն քայլափոխին տեսնում էր դիակներ ու վիրավորներ, որոնք ընկել էին նետահար կամ նիզակահար: (Ստեփան Զորյան) ◆ ◆ Ամեն գարունքին արագիլն ուրախ կիջներ մեր ծառին: (Ավետիք Իսահակյան)
2. բոլորը՝ որքան որ կա, առանց բացառության, բոլոր, համայն ◆ Ողբալի դեպք, բայց այդ մասին նա հետո կմտածե, իսկ առայժմ պետք է հեգալ կրակից, լափից, ազատելու այն ամենը, ինչ որ հնարավոր է ազատել: (Շիրվանզադե) ◆ Խըլղի աչք որ մըզի լուս տեր, ամեն զուր աչք կը պորեր թալեր։ (Ազգագրական հանդէս)
3. հավաքական ամբողջության տեսակի և այլն անդամները որպես առանձին֊առանձին միավորներ, յուրաքանչյուր

Հոմանիշներ

1. բոլոր, ամենայն, ամբողջ, բովանդակ, ողջ, համայն, համորեն
2. սերսուփ, սերսուբ (բրբ․)
3. յուրաքանչյուր
4. անձնյուր (հնց․)

Արտահայտություններ

1. ամեն անգամ - միշտ, շարունակ ◆ Որսը ամեն անգամ ձեռ չի ընկնում: (Հովհաննես Թումանյան)
2. ամեն բան, ամեն ինչ - բոլորը, բոլոր իրերը միասին վերցրած ◆ Մի խոսքով ամեն ինչ նրա մոտ նոր էր: (Բոգդան Վերդյան)
3. ամեն կողմնանի (հզվդ․) - բոլոր տեսակետներով
4. ամեն կերպ - բոլոր միջոցներով՝ եղանակներով ◆ Սրտում նորից սկիզբ առավ ոխակալության այն զգացումը, որից ամեն կերպ խուսափում էր: (Բոգդան Վերդյան)
5. ամեն մի, ամեն մեկը - յուրաքանչյուր ◆ Ամեն մեկը մի տան ճրագ: (Հովհաննես Թումանյան) ◆ Բնության մեջ, ինչպես գիտես, ամեն մի բույս ունի իր գույնը, ամեն մի ծաղիկ՝ իր բույրը, ամեն կենդանի՝ իր ձայնը: (Ստեփան Զորյան)
6. ամեն ոք - յուրաքանչյուր մարդ ◆ Ամեն ոք փափագում էր տեսնել նրան: (Մուրացան)
7. ամեն տեսակի, ամեն կարգի
   1. զանազան, բազմազան, բազմատեսակ ◆ Տեսնում եք… այդ ցեխը, տիղմը, և ամեն տեսակի ապականությունները: (Շիրվանզադե)
   2. ինչ տեսակ, ինչ կարգի ասես
8. ամենից առաջ - նախ և առաջ, առաջին հերթին ◆ Ամենից առաջ ուշադրություն դարձրին իմ շորերի վրա: (Հովհաննես Թումանյան)
9. ամեն անգամ գետը գերան չի բերի, ամեն անգամ պապը գաթա չի ուտի - միշտ հաջողություն չի լինի
10. Ամասիա` ամեն թելե խաղացող - ճարպիկ, ամեն բանի հարմարվող և ոչ վստահելի
11. Խարբերդ` ամեն թռչունի միս չուտվեր - ամեն մարդու հետ չի կարելի բարեկամանալ
12. Պոլիս` ամեն իժիր - միշտ, ամեն անգամ ◆ Ամեն իժիր ադ կըսես։ Աչ
13. Ամասիա` ամեն խոստովանանք տերտերոջը չըսվեր - կան բաներ, որ նույնիսկ վստահելի, հավատարիմ մարդուց պետք է գաղտնի պահել
14. ամեն հովից երերալ - անհաստատակամ, անսկզբունք մարդ լինել
15. ամեն մարդ իր էշը կը քշե - յուրաքանչյուրը համառում է և իր ասածն է պնդում
16. ամեն մարդ իր ոտքը իր յորղանի չափ կը պարզի, կը մեկնի - ամեն ոք իր հնարավորության չափ պիտի գործի ◆ Ամեն մարդի խելք իր գլխին է, ամեն մարդ իր ոտը իր յորղանի չափ կը պարզի։ (Քրիստափոր Թափալցյան)
17. ամեն մարդու ձեռքը իր բերանը կարթա - ամեն մարդ առաջին հերթին իր մասին է մտածում, իրենով է մտահոգված ◆ Ամեն բերան ուտել կուզի, ուրիշի կերածը քո փորը չի մտնի։ (Ազգագրական հանդէս)
18. Խարբերդ` ամեն շան քար վերցնես, գետինը քար չի մնար - ամեն մի վայրախոսի, վայրահաչի ուշադրություն չպետք է դարձնել
19. ամեն ոչխար իր ճիվեն կկախվի - ամեն ոք իր արածի համար պետք է պատժվի, պատասխան տա
20. ամեն քարի տակից դուրս գալ - հնարագետ ու ճարպիկ լինել
21. ամեն օր ջուրը գերան չի բերի, ամեն օր գետը գերան չի բերի - միշտ, ամեն ժամանակ հաջողություն չի լինի
22. Եվդոկիա` ամենը ճակատս, աս ալ կրունկս է գրվեր - այս նոր դժբախտությանը չէի սպասում
23. Եվդոկիա` ամենուն հոգնած տեղ խան չի շինվեր - ամեն մարդու քմահաճույքը չի կարող կատարվել
24. ամենքի գլխին կակալ կոտրել - բոլորին նեղել, ճնշել, կամքը թելադրել

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ all, every գերմաներեն՝ դանիերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ всякий, каждый, всё վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

Ձայնարկություն

1. եղիցի, թող լինի՝ կատարվի (կրոն․)
2. արդարև, ատուգապես (հնց․)

Ստուգաբանություն

Փոխառություն՝ հունարեն άμην (< եբրայերեն āmēn):

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ amen! գերմաներեն՝ դանիերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ аминь վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։