լիզել
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [liˈzɛl]
Դասական ուղղագրութեամբ՝ լիզել վանկեր՝ լի•զել
Ստուգաբանություն
[խմբագրել]Բնիկ հնդեվրոպական՝ *leig՛h- «լիզել» արմատից. հմմտ. հին հնդկերեն lihati «լիզում է», հունարեն λειχω, լատիներեն lingō, հին սլավոներեն lizati «լիզել»
Բայ
- լեզուն մի բանի քսել մաքրելու՝ սրբելու համար, լեզվով մաքրել ◆ Կովը շուտ-շուտ գոմի դռանն էր նայում, հորթուկին լիզում։ (Ակսել Բակունց) ◆ Իմ աստվածները հարալեզ լիզում են արդ նրան։ (Նաիրի Զարյան)
- լեզուն քսելով ուտել մի բան, լպստել ◆ Վիթխարի եզ մի… հանկարծ գա՝ լիզի մի ողջ հարդի դեզ։ Եղիշե Չարենց
- թեթևակի քսվել, շոշափել
- (փխբ․) լավ մաքրել, մաքրելով փայլեցնել ◆ Արջը թաթը կոխում է կավով ծեփաց քթոցի մեջ, լիզում մեղրը, գայլը լիզում է գառան տաք արյունը։ (Ակսել Բակունց)
- (խսկց․) հաճախակի՝ շատ համբուրել, պաչպչել, պաչպչորել ◆ Շաչող դաժան մրրիկ մի ահեղ լիզեց լեզվով իր տոչոր… երկիր քո հին։ Եղիշե Չարենց ◆ Գարնանից ի վեր չէր եկել ոչ մի անձրև, որպեսզի լիզեր կավը կավը դրանց վրայից։ (Մկրտիչ Արմեն)
- (փխբ․) շողոքորթել, ստորաքարշել ◆ Իսկ քարերը մթիս ընդերքում ոչ անձրև են տեսել, ոչ մշուշն է լիզել նրանց։ (Ակսել Բակունց) ◆ Ցուրտ խոնավ քամին լիզում էր նրա դեմքը։ Եղիշե Չարենց
- (փխբ․) սրբել-տանել, մաքրելով՝ քշելով վերացնել ◆ Շաչող դաժան մրրիկ մի ահեղ լիզեց լեզվով իր տոչոր… երկիրը քո հին։ Եղիշե Չարենց
- (փխբ․) ուտելի՝ ամանը ամբողջովին մաքրել կպած ոչինչ չթողնելով, ուտելով մաքրել
- (խսկց․) շատ տիրել ◆ Միմիանց լիզում են։
- (փխբ․) քծնել, ստորաքարշություն անել ◆ Նա քծնումէ, լիզում, ուզում է, որ ես ել քծնեմ, լիզում։ Դերենիկ Դեմիրճյան
Հոմանիշներ
[խմբագրել]- լպստել, մաքրել, լափել
- համբուրել, պաչպչել
Արտահայտություններ
[խմբագրել]- թեփշի լիզել, թքածը լիզել, ոտքերը՝ գարշապարը լիզել-տես կապակցությունների առաջին բառերի տակ
- մեկի ոտքը՝ փեշերը լիզել
- քծնել, շողոքորթել, մեկի առաջ սողալ ◆ ինչո՞ւ փայփայել չքավոր մարդուն, ո՛չ, շողոքորթի մեղրածոր լեզուն անմիտ պերճության ոտքը թող լիզել։ Թարգմ
- թախանձագին խնդրել՝ աղաչել
| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
| |
Աղբյուրներ
[խմբագրել]- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։