անկյուն

Հայերեն

• ՄՀԱ՝ [ɑŋkˈjun]

Դասական ուղղագրութեամբ՝ անկիւն

վանկեր՝ անկ•յուն 

Ստուգաբանություն

Առաջացել է բնիկ հնդեվրոպական ang/k-՝ «ծռել, թեքել» արմատից՝ -իւն ածանցով։ Համեմատել հին հնդկերեն anka` «անկյուն, ծռվածք», հունարեն αγκών` «արմունկ», լատիներեն angulus՝ «անկյուն, խորշ, ծայրամաս», հ․ վ․ գ․ ango, angul՝ «կարթ, խայթ» բառերի հետ։

Գոյական

1. առարկայի երկու ներքին կողմերի հանդիպման տեղը ◆ (Սմբատը) նստեց եղբոր սենյակի մի անկյունում։ (Շիրվանզադե)
2. երկու փողոցների խաչավորման տեղը ◆ Երկու փողոցների հենց անկյանը հանկարծ երես առ երես հանդիպեց Եվային։ (Նար-Դոս)
3. առարկայի երկու արտաքին կողմերի հանդիպման տեղը, երկու կողմերի միացումով կազմվող ծայրը
4. (փխբ․) ետ ընկած՝ առանձնացած տեղ՝ վայր, կենտրոնից հեռու ընկած տեղ, ծայրամաս ◆ Ամենահեռավոր անկյուններում էլ իմանում են թագավորի հայտարարությունը։ Հովհաննես Թումանյան
5. (փխբ․) փոքրիկ՝ խղճուկ բնակարան կամ սենյակ
6. կացարան, օթևան
7. սենյակի վարձով տրվող մի մասը
8. ընդհանրապես՝ տեղ, վայր, կողմ ◆ Գրվածքը կկարդան աշխարհի բոլոր անկյուններում։ (Շիրվանզադե)
9. (երկրչ․) հարթության այն մասը, որ գտնվում է մի կետից բխող երկու ուղիղ գծերի միջև ◆ Սուր անկյուն։ ◆ Բութ անկյուն։
10. որոշ առարկաների ծայրի մասը ◆ Երկաթը կպել էր ճակատի անկյունին։ (Ակսել Բակունց) ◆ Երկայն թախտի մի անկյունում նստած էր նրա անդամալույծ եղբայրը - Սարգիսը։ (Շիրվանզադե)
11. (գիտ․) մի կետից բխող երկու կողմերի միմյանցից հեռացման աստիճանը, որպես չափման միավոր
12. (փխբ․) (հզվդ․) հայեցակետ
13. հատման տեղ ◆ Բերանի անկյունների բնորոշ ակոսներն այժմ հարթվել էին։ (Շիրվանզադե)
14. Ղարաբաղ, Խնուս՝ մառան
15. Վան՝ պատի մեջ շինված դարակ, պատուհան
16. Ուրմիա՝ թոնրի հատակը, որի վրա բացված է ակը
17. կողմ
18. այն կետից (գագաթ) ելնող ճառագայթներով (անկյան կողմեր) կազմված երկրաչափական ֆիգուր

Հոմանիշներ

1. (բրբ․) քունջ, պուճախ, ռուք
2. տե՛ս օթևան, կացարան

Արտահայտություններ

1. անկյուն ունենալ- ապաստան ունենալ
2. անկյան քար - անկյունաքար
3. անկյունից հարձակվել՝ հարվածել՝ խփել՝ կրակել - գաղտագողի հարձակում գործել, հարվածել, խփել, կրակել
4. անկյունի ետևից - դավադրաբար
5. անկման անկյուն - անկյուն, որը կազմված է մակերևույթի վրա ընկող ճառագայթով և անկման կետում մակերևույթին տարված ուղղահայացով
6. անկյունով դեպի առաջ - անկյունաձև շարվածք՝ գագաթով դեպի առաջ
7. անվտանգության անկյուն - այն նվազագույն անկյունը, որը կազմված է դեպի նշանակետ և դեպի յուրային զորքերը եղած ուղղություններով, և որի դեպքում բացառվում է յուրային զորքերը խոցելու հնարավորությունը
8. արտթռիչքի անկյուն - մինչև կրակոցը և փողից արկի դուրս գալու պահին հրանոթի փողի առանցքի ուղղությունների միջև եղած անկյունը
9. բարձրացման անկյուն - այն անկյունը, որով հորիզոնի նկատմամբ բարձրացվել է հրանոթի, գնդացրի փողը նշանակետին հարվածլու համար, այն է՝ հրանոթի փողի առանցքով (կրակային գիծ) և հրանոթի հորիզոնով (նրա փողից արկի դուրս գալու կետով անցնող հորիզոնական հարթություն) կազմված անկյունը)
10. բարձրացման առավելագույն անկյուն
11. բարձրացման մեծ անկյուն - հրետանիում (նաև նավային) հրաման՝ կրակելու բարձրացման մեծ անկյուններով (45°-ից ավելի)
12. գետնահայեցության անկյուն - օդալուսանկարչությունում. հորիզոնական հարթության հետ լուսանկարչական լցիկի օպտիկական առանցքի կազմված անկյունը
13. գրոհի անկյուն
14. թռչող ապարատի երկայնական առանցքով և նրա արագության վեկտորով կազմված անկյուն
    1. անկյուն, որը կազմված է որևէ մարմնի վրա հոսող հեղուկի կամ գազի արագության վեկտորով և այդ մարմնի համար ընտրված բնութագրական երկայնական ուղղությամբ (ինքնաթիռի թևի լարը կամ երկայնական առանցքը, արկի՝ հրթիռի և այլնի համաչափության առանցքը)
15. գրոհի կրիտիկական անկյուն
16. դիտման անկյուն
17. երկայնաճոճման անկյուն - թռչող ապարատի երկայնական առանցքով և հորիզոնական հարթությամբ կազմված անկյուն
18. զուգամիտման անկյուն
19. էջքի անկյուն - հորիզոնի հետ բարձրացման գծով (հրանոթի լցամասային ու փողային հատվածների կենտրոններով անցնող գիծ՝ փողի առանցքը) կազմված անկյունն այն դեպքում, երբ այն գիծն անցնում է հորիզոնից ցածր, այն է՝ բարձրացման բացասական անկյուն
20. թեքման անկյուն - օդալուսանկարչությունում. լուսանկարչական խցիկի օպտիկական առանցքի և նկարման պահին նրա օբյեկտիվով անցնող ուղղաձիգ հարթության կազմած անկյունը
21. իջեցման անկյուն - անկյուն՝ կազմած հորիզոնական հարթությամբ և վարընթաց գծով
22. լայնական թեքության անկյուն
23. խոյահարման անկյուն - հորիզոնի և թռչող ապարատի ուղղույթի կազմած անկյունը
24. խոտորման անկյուն
25. ծառացման անկյուն - թռչող ապարատի ուղղույթի և հորիզոնի կազմած անկյունը
26. կառավարում ըստ տեղի անկյուն - տեղեկությունների հաղորդում, որը օդաչուին կամ ինքնաղեկասարքին հնարավորություն է տալիս շարժվելու պահանջվող վայրէքագծով
27. հակման անկյուն -
28. հրետանիում՝ բարձրացման բացասական անկյուն, այն է՝ փողի բարձրացման գիծը գտնվում է հրանոթի հորիզոնից ցածր
    1. անկյուն, որը կազմված է դիտորդի աչքով անցնող հորիզոնական հարթությամբ (երևակայական հորիզոն) և այդ հարթությունից ցածր գտնվող օբյեկտի (լուսատուի) հետ աչքը միացնող ուղիղ գծով
29. համատեղման անկյուն
30. հոսատարման անկյուն - ինքնաթիռի նաադրված ուղղույթի (երկայնական առանցքի) և նրա իրական հետագծի (երկրի մակերևույթի նկատմամբ տեղաշարժի) միջև եղած անկյունը
31. հոսատարման համակշռման անկյուն - այն անկյունը, որով պետք է հորիզոնական հարթության միջև թեքված ինքնաթիռի երկայնական առանցքը, որպեսզի ինքնաթիռի շարժման նախադրված և իրական ուղղությունները համընկնեն
32. հորիզոնական հաղորդման անկյուն
33. միջօրեականների զուգամիտման անկյուն
34. միջօրեականների մոտեցման անկյուն - տե՛ս հակում՝ կոորդինատային ցանցի մագնիսական հակում
35. նետման անկյուն -
36. նետված մարմնի սկզբնական արագության վեկտորով և նետման կետով անցնող հորիզոնական հարթությամբ կազմված անկյուն
    1. փողից դուրս գալու պահին հրետանային արկի սկզբնական արագության վեկտորով և հրանոթի հորիզոնով կազմված անկյուն
37. նշանակետին կից անկյուն - նշանակետի և դիտման հարթություններով կազմված անկյուն
38. նշանակետի տեղադրության անկյուն - կրակողի աչքը, նշանոցի ճեղքի կենտրոնը, նշանահատիկի գագաթը և նշանակետը միացնող ուղիղ գծով (նշանառման գիծ) և հրանոթի հորիզոնով կազմված անկյունը
39. նշանակետի տեղադրման բացասական անկյուն - տե՛ս անկյուն՝ նշանակետի տեղի բացասական անկյուն
40. նշանակետի տեղի բացասական անկյուն
41. նշանառման անկյուն - ուղղորդված հրանոթի փողի առանցքով և նշանակետի գծով կազմված անկյուն
42. նշանառվական անկյուն - անկյուն, որը կազմված են նշանոցի առանցքը և փողի առանցքը
43. պարալաքսային անկյուն - տե՛ս անկյուն՝ տեղազանական անկյուն
44. ռմբանետման անկյուն
45. տեղազանական անկյուն - անկյուն՝ որն առաջացել է երկու սարքրի օպտիկական առանցքների խաչմամբ
46. տեղանքի բացասական անկյուն
47. տեղի անկյուն
48. դիտվող օբյեկտի (երկրային առարկա, թռչող ապարատ, երկնային լուսատու) անկյունային բարձրությունը իրական հորիզոնի նկատմամբ
    1. հրետանային հրանոթի փողի ուղղության և հորիզոնական հարթության միջև եղած անկյունը
49. տեսածրման անկյուն
50. տեսանելիության անկյուն
51. ցածրացման անկյուն - հորիզոնական հարթության և զառիթափի տեղանքի կազման անկյունը
52. ուղղորդիչ անկյուն
53. ուղղորդում ըստ տեղի անկյան - տե՛ս անկյուն՝ կառավարում ըստ տեղի անկյուն
54. ուղղության անկյուն - տե՛ս ուղղորոշում՝ հարաբերական ուղղորոշում
55. ուղղույթաշեղման անկյուն
56. օդային կրակակոծման անվտանգ անկյուն

Ի արտաքին հոլովում
	Եզակի թիվ	Հոգնակի թիվ
Ուղղ.	անկյուն(ը)	անկյուններ(ը)
Սեռ.	անկյունի	անկյունների
Տր.	անկյունի(ն)	անկյունների(ն)
Հայց.	անկյուն(ը)	անկյուններ(ը)
Բաց.	անկյունից	անկյուններից
Գործ.	անկյունով	անկյուններով
Ներգ.	անկյունում	անկյուններում

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ corner, angle, nook գերմաներեն՝ դանիերեն՝ իսպաներեն՝ rincón թուրքերեն՝ köşe իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ Γωνία շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ угол (ru) ‎(ugol), уголок (ru) ‎(ugolok) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

• Դ․Ս․ Չիլինգարյան, Ե․Լ․ Երզնկյան, Պաշտպանական-անվտանգային տերմինների հայերեն-ռուսերեն-անգլերեն բացատրական բառարան, Գյումրի, «ՀՀ ՊՆ ռազմավարական հետազոտությունների ինստիտուտ», 2015 — 1196 էջ։