թան

Հայերեն

• ՄՀԱ՝ [tʰɑn]

Թան

Դասական ուղղագրութեամբ՝

վանկեր՝ թան 

Ստուգաբանություն

Բնիկ հնդեվրոպական՝ *tā-ni-՝ *tā- «հալչել, հոսել» արմատից. հմմտ. հայերեն թանալ, հին անգլերեն dān «խոնավ, թաց», dīnan «խոնավանալ, թացանալ»։

Գոյական

1. մածնի կամ սերուցքի հեղուկ մնացորդը, կարագը հարելուց հետո
2. մածուն
3. թանապուր
4. մածնաջուր
5. (խոհր․) պատրաստում են ապուրներ, խմում թարմ վիճակում

Հոմանիշներ

1. ձձմաթան, կաթնաթան, թանաջուր
2. տե՛ս թանապուր
3. տե՛ս մածնաջուր

Արտահայտություններ

1. թանին թթու ասել - վիրավորել
2. թանով ապուր, թանով սպաս - տե՛ս թանապուր, սպաս
3. թանի բանջար - տե՛ս ոջլախոտ
4. թան դառնալ՝ ըլնել
   1. թանի գույն ստանալ, ճերմակել, գույնը գցել
   2. գունատվել, սփրթնել
5. թան ընկած մուկ -
   1. բոլորովին թրջված, խիստ թրջված (մարդու մասին)
   2. խայտառակված, ամոթից կուչ եկած (փխբ․)
6. պարտություն կրելուց խիստ ընկճված
7. թան խմելուց՝ ծամելուց գցել, թան ծամելա՝ ծմելա գցել (քցել) - սաստիկ ծեծելով ուժասպառ անել, հոգին հանել, խիստ թուլացնել, հալից գցել ◆ Էնքան տվի, թան ծմելա քցեցի: (Ձեռագիր)
8. թան խմելուց՝ ծամելուց ընկել - ուժասպառ լինել
9. թանի ծաղիկ - գորտնուկազգիների ընտանիքին պատկանող բույս
10. թանի ճանճ - ամեն բանի մեջ խառնվող, կոտրած գդալ
11. թթու է, թան չի, ամեն մարդու բան չի, թթու թան չի, ամեն մարդու բան չի, մածուն է՝ թան չի, ամեն մարդի բան չի - դժվար բան է, ամ,են մարդ չի կարող կատարել ◆ Թթու թան չի, ամեն մարդի բան չի։ Ո՞վ կարող էր Սաքոյի պես վստահ գործ բռնել, ո՞ւմ առաջին մովրովի դուռն այնպես բաց կլիներ, ինչպես մեր Սաքոյի։ (Պերճ Պռոշյան)
12. (մեկի) թանին թթո՝ թթու ասել, մեկին թեթև դիտողություն անել ◆ Ես կոզիմ վըեր ... նահանց թանեն թթո ասող չինի։ (Խաթաբալա) ◆ Մին փարա մորթոց իստին նի ա կացալ, վեր յուրանց թանին թթո ըմ ասալ։ (Տմբլաչի Խաչան)
13. պառավը՝ իրա թանին թթու չի ասի, վարդ իր ունեցածը չի վատաբանի
14. թանը թարաքը կթթվեցնե, օշ կուտե, օշ կկերցե, Սեբաստիա՝ գրադասում է փչացնել, քան թե վայելել կամ թե ուրիշին տալ
15. թան ու թացան - կաթնեղեն ◆ Ով որ մեկ կով ունի, բարիկենդանի վերջին երեկոյան ... պետք է կթի և կաթն ուտե, որ կարոտով չմնա, զատիկ օրվա ... թան ու թացանին։ ԺՀ
16. թանեն ա վար բա՞ն կըլլի Մալաթիա՝ - շատ էժան է (գործ է ածվում երբ ապրանքի գինը շատ ընկնում է, այնպես որ դրանից ավել հնարավոր չէ)
17. թանը քսակն ածել Նոր Ջուղա՝ - հասկանալ,գլխի ընկնել,որ չպիտի հաձողի◆ Երբ այդ բոլորը հայտնեցի իրեն, նա թանը քսակն ածեց: (Վաղարշակ Տեր-Սուքիասյան)
18. թանը չի քունը, թընըքսակն էլ չի՞ քունը, թանը չի քոնը, թանամանը հո քոնն է, թանը չի քունը, թընամանն էլ չի՞ քունը, թանին տեղ ունի, շիճուկին ալ աման Սեբաստիա՝ - ուտելու մեջ էլ պետք է չափավոր լինել. պետք է ուտել այնքան, ինչքան անհրաժեշտ է։ Խոսվում է շատակեր՝ ագահ մարդու մասին, որ, կուշտ լինելով հանդերձ, ամեն տեսած բան ուզում է ուտել
19. թանի գույն ստանալ - խիստ գունատվել
20. թանի ծաղիկ Վան՝ - փոքրադիր ու մանր տերևներով, կապույտ ծաղիկներով բույս, որ օգտագործում են սպասի մեջ գցելու համար
21. թանի ճանճ Վն - ամեն բանի մեջ խառնվող, քիթը ամեն տեղ կոծող, կոտրած գդալ ◆ Ա, թանի ճանճ, ջըլբերի չավո՞ւշն է շնորհ բերել։ Գուրգեն Մահարի
22. թանն ուռիլ Սեբաստիա՝ - համառել
23. թանն ու փոխինտը իրար անցընել
    1. ստամոքսը ծանրանալ (իրար վրա տեսակ-տեսակ ուտելիքներ ուտելուց)
    2. տան կամ հիմնարկի գործերը իրար անցած լինել, խառնակ վիճակ լինել
    3. որևէ տեղ լրիվ անկարգություն տիրել
    4. աճապարանքի մեջ լինել (ինչպես գողը)
24. թանն ու փոխինտը իրան խառնել Սեբաստիա՝ - ամեն ինչ իրար խառնել (աճապարանքով)
25. թանով ալ ըրինք Սեբաստիա՝ - այսպես էլ կարող է լինել, այսպես էլ կպատշաճի
26. թանով ապուր - նույնն է թան ապուր ◆ Դու էլ Բայազետից բերած ժանգոտ պղնձե ամանում ես ջլբում ուտում, իսկ թանով ապուրի համար՝ հողե քրեղենը կա ու կա։ (Պերճ Պռոշյան)
27. աս թանը շատ ջուր կվերցնե - աս հարցը այսպես չի վերջանա, դեռ երկար կքննվի (հմմտ. այս խմորը շատ ջուր կվերցնի
28. թանն ածավ իրա քիսագը Չարմահալ՝ - զգաց իր տկարությունը, որ չի կարող ուզածն անել տալ, կամ ստանալ, ուստի մեղմացավ ու ձեռք քաշեց

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ buttermilk, yoghurt drink, lassi գերմաներեն՝ Buttermilch դանիերեն՝ թուրքերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ пахта (ru) ‎(paxta) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝ babeurre

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

• Սերգեյ Ավագյան, Հայերեն-անգլերեն-ռուսերեն խոհարարական բացատրական բառարան, Երևան, «ԴԱԼԼ», 2009 — 240 էջ։