բուրդ

Հայերեն

• ՄՀԱ՝ [buɾd]

Դասական ուղղագրութեամբ՝ վանկեր՝ բուրդ 

Ստուգաբանություն

Բնիկ հնդեվրոպական՝ * bherdh- «կտրել» արմատից. հմմտ. հին հնդկերեն bardhaka «կտրելուկ, խուզելուկ», հունարեն πέρθω, πορθέω՝ «քանդել, ավերել, ամայացնել», հին իռլանդերեն bard «եզր»։

Գոյական

1. կաթնասունների մազե ծածկը մորթի վրա
2. Համշեն՝ ոչխարից և մի քանի այլ կենդանիներից խուզած մազը որպես թելացու
3. այդ մազից պատրաստված թելը և կտորեղենը
4. Սիվրիհիսար՝ նարնջի արտաքին կեղևի և միջուկի միջև գտնվող սպիտակ բարակ խավը
5. (հեգն․) երեսի մազ

Հոմանիշներ

• (հզվդ․) գեղմ, ասր
• գզաթ (գզած), կիզ(ն), պրոն (այծի), պուրակ
• աղվամազ, ման (պտուղի)
• շալ

Արտահայտություններ

1. բուրդը թափել, տալ, բուրդն ուտել ֊
   1. խիստ նիհարել, մաշվել
   2. սնանկանալ
2. բուրդ ծեծել ֊ փայտե ամուր ճիպոտով բրդին հարվածել՝ կոշտերը և թաղկուճները փափկացնելու համար
3. բուրդը քամուն տալ ֊ սաստիկ ծեծել, խոշտանգել, անպատվել
4. բուրդը գզել ֊
   1. խոշտանգել, ծեծել, բզկտել ◆ Աբա գըժվիլ իմ, ուզում իք՝ բուրթըս գզիլ տա։ (Գրիգոր Զոհրապ)
   2. խիստ նախատել, անպատվել
5. բանը բուրդ է -
6. Կարին՝ բրդին տալ - զանազան կեղծ խոսքերով համոզել՝ խաբել, շողոքորթել ◆ Խեղճ մարթուն բրթին տվին, խափեցին, ձուկը աժան-աժան առան։
7. բուրդ աղնել -
   1. Մալաթիա՝ վատ՝ անճաշակ նվագել ◆ Երբ նվագածուները անախորժ եղանակներ կածեն, կըսեն՝ բուրդ կաղնեն։ Արշակ Ալպոյաճյան
   2. Առտիալ՝ աղքատանալ
8. բուրդ դնել, բամբակ գզել -
   1. խիստ կշտամբել, բամբասել, նախատել ◆ Ապա նրանց ճանգը պիտիք ննգնի, վուր ձեր օխտեմեն գան, ու թե մե անդուր բան ասիք, բուրդ դնեն, բամբակ գզեն։ (Խաթաբալա)
   2. սաստիկ նեղել, տանջել ◆ Հոքաբարցուները վարժապետներին բուրթ դնում, բամբակ են գզում։ (Խաթաբալա)
   3. խիստ ծեծել, ջարդուխուրդ անել
9. Սեբաստիա՝ բուրդ մորուք - տգետ, անուս (քահանա)
10. Մալաթիա՝ բուրդ չարբոց - բուրդ թակելու ճիպոտ
11. Բալու՝ բուրդը բամբակի փոխել - խիստ նախատել՝ հանդիմանել, ընկճել ◆ Քեզ ընանկ գզեց, օր բուրդդ բամպկի փոխեց։ (Ձեռագիր)
12. բուրդը բարերար անել, բուրդը բարերարը հանել -
    1. սաստիկ ծեծել, ջարդ տալ ◆ Ղևոնդը լսի, իմ բուրդը բարերար կանի։ (Պերճ Պռոշյան)
    2. գզել, բզկտել
13. բուրդը բարերարը ելնել - ջարդուխուրդ լինել, բզկտվել ◆ Արի այստեղից զգուշությամբ հեռանանք, եթե ոչ Բողուրը մեզ այնպես կբզկտե, որ բուրդերս բարերարը կելնի։ (Էմինեան ազգագրական ժողովածու)
14. բուրդը բերանը անել - սաստիկ ծեծել
15. Սեբաստիա՝ բուրդը բերանը մնալ - մեկի դեմ չարությամբ լցվել
16. Սեբաստիա՝ բուրդը ջուրը գցել - գործը վատ վիճակի հասցնել
17. բուրդը տալ, բուրդը վեր տալ -
    1. խեղճանալ, փառքից ընկնել, սնանկանալ ◆ Թաթոսը առաջվանը չի, բուրդը տվել ա։ Սահակ Ամատունի ◆ Նա բուրդը վեր ա տվե։ (Գրիգոր Տեր-Ալեքսանդրյան)
    2. պառավել
18. Ակն՝ բուրդը տնկվել - կատաղել, բարկանալ ◆ Այս խոսքին վրա բրդներնիս տնկվեցավ։ (Հրաչյա Աճառյան)
19. Պուրտ, Սեբաստիա՝ բուրդ ու բապուճ փախչել - ահաբեկված, խուճապահար փախչել ◆ Աբիսողոմ աղան բուրդ ու բապուճ փախավ մայրաքաղաքեն։ Հակոբ Պարոնյան
20. Խոտուրջուր՝ բուրդ ու բզիկ անել - կտոր-կտոր, պատառ-պատառ անել
21. Վան՝ բուրդք հանել -
    1. մազերը թափվել
    2. ծեծել

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ wool ռուսերեն՝ шерсть (ru) ‎(šerstʹ)

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։