խենթ

Վիքիբառարան-ից

Հայերեն

Դասական ուղղագրութեամբ՝ խենթ

վանկեր՝ խենթ 

Ստուգաբանություն[խմբագրել]

Ծագումն անհայտ է։ Քիչ հավանական է կապը *skēth- «վնաս» (այստեղից՝ խաթել և խաթարել բայերը) արմատի հետ՝ որպես սրա ռգային ձև։ Քիչ հավանական է նաև կապը *kuenth- «տանջել, համբերել» բայերի հետ։


Գոյական

Ածական

  1. դատողության պարզությունը քիչ կորցրած (մարդ), ծուռ, գիժ ◆ Խենթը մի քար գլորեց փոսը, հարյուր խելոքներ հավաքվեցան, չկարողացան դուրս հանել։ (Րաֆֆի)
  2. խելքը խաղերին տված, չարաճճի, խենթուկ ◆ Երեխի նման խաբեցին ինձ շատ, Երազուն ու խենթ երեխի նման։ Հովհաննես Թումանյան
  3. (փխբ․) եռանդով` ոգևորությամբ լի, ոգևորությունից անխոհեմ դարձած ◆ Զորքը, մարտի գեղեցկությունը, խենթ երիտասարդությունը մի պահ մոռացնել էին տվել…ներքին թույնը։ Դերենիկ Դեմիրճյան
  4. անմիտ, անիմաստ, խենթուկ ◆ Նրանք ինձ խենթի տեղ դրին։ Աղավնի
  5. (փխբ․) հուզումներով անհանգիստ ◆ Երբեք չէր եղել հոգիս այսքան խենթ: Եղիշե Չարենց
  6. խելահեղորեն փոփոխվող, զանազան դեպքերով հարուստ, երբ կամ որտեղ խելացնոր գործեր են կատարվում ◆ Լքել են քեզ մոռացել օրերում այս խենթ ու դարձդարձիկ։ Եղիշե Չարենց
  7. (փխբ․) չափազանց արագ, կատաղի, մոլեգին ◆ Խենթ տրնկին սկսավ մեկեն։ (Ավետիք Իսահակյան)
  8. (փխբ․) խենթացնող ◆ Քո խենթ մարմնի սարսուռները երջանկության…արևներ են բոցավառվում։ (Վահան Տերյան)
  9. (փխբ․) անզսպելի, բուռն ◆ Արփիկի մեջ խենթ ցանկություն էր առաջացել։ Անահիտ Սեկոյան
  10. (փխբ․) մի բանով խիստ տարված, մի բանի սիրահարված, մոլի ◆ Դուն արբեցությանց և գինիի ավազան:(խոսքն ուղղված է Մաշտոցին)։ Որուն մեջեն ես ալ ոսկի սափոր եմ մխրճեր Արևներու ծարավեն խենթ: Սիամանթո ◆ Նա գրքի խենթ է:
  11. խելագար, ապուշ ◆ Խենթ կխնդա վերից տռփասեր ու զազիր։ Եղիշե Չարենց ◆ Նրա մտքերն այդ կողմ չէին հակված, և ասածները, թեև անկապ, խենթի խոսքեր չեն։ Շեքսպիր ◆ Կա այնտեղ (գժանոցում) Բաքվից ուղարկված մի խենթ: Վրթանես Փափազյան

Հոմանիշներ[խմբագրել]

  1. պակասամիտ, ծանծաղամիտ, տկարամիտ, կարճամիտ, ցնդած, խելառ, խև, խենթուկ, (ժղ․) ծուռ, գիժ, խեռ, խենթումենթ, խենթուխելառ, խենթուլիկ, (հնց․)՝ խոլ, աղվաշ, պանդույր, սնամիտ, (գվռ․)՝ բախած, բախուկ, գժամատար, գժատուտ, լոլո, խևո, խևրուկ, խելռուկ, խելռոտ, խելռթափ, խևտրուկ, խևուլա, խևուկ, խզի, խիլխանտ, խումար, կալաշ, հովթռուկ, խովոտուկ, հովփալա, ճնտոլոտ, մարուխիկ, շեթ, շիթառ, շիդար, շոշորթ, պելակատար, պելակնդի, սալոն, տաղլեղ, տուտմարուխիկ, տուտուզ, փարուկ, փախուկ, փախած, ֆռթիկ, ֆելիմ, ծալքը պակաս, տախտակը պակաս, խելքից ծարավ, խելքից ծարավ, խելքից աղքատ, խելքից խեղճ, խելացի Դավիթ
  2. տե՛ս խելագար

Արտահայտություններ[խմբագրել]

  1. խենթ երակ - նույնն է՝ գիժ դամար
  2. խենթ կով դառնալ - խելագարի պես այս ու այն կողմ վազվզել
  • Խենթ-Անդրեաս, Պոլիս՝ (ծաղր․) Խենթ։
  • Խենթ ելլալ, Պոլիս՝ Շատ սիրել գուրգուրել։ ◆ Ես խենթ կելլամ քու վարդ։ Աճ․
  • Խենթ եմ կըսե՝ վանքի հավերը կուտե, Սեբաստիա՝ Իրեն խենթ ձևացնելով՝ մի բանից շահ՝ օգուտ ստանալ։
  • Խենթ Իսրայել , Պոլիս՝ (ծաղր․) Հին ու մին շորեր հագած մարդ։
  • Խենթե կուշտ, խելոքի կարոտ, Սեբաստիա՝ Հիմարներով ենք շրջապատված և խելոքի կարիք ունենք։
  • Խենթ խետի պես աճել, Պոլիս՝ Առատ ու անկանոն աճել։
  • Խենթ մեղր, Համշեն՝ Վայրի՝ թունավոր մեղր։
  • Խենթ սունկ, Պրտ․ թունավոր սունկ։
  • Խենթ ու խելառ, Գիժ, հիմար, անմիտ։
  • Խենթերուն խենթը, Պոլիս՝ 1․ Կատաղի խենթ։ 2․ Արտառոց բաներ անող։
  • Խենթը գնացհարսնետուն, սա աղեկ է քըզ մեր տուն, Սեբաստիա՝ Անհոգ՝անտարբերի մեկը վայելք գտնելով՝ մոռանում է իր տունն ու տեղը՝ հարազատներին։
  • Խենթը իրեն է գովում, խելոքին՝ երկիրը, Հիմարը ինքն է իրեն գովում, խելոքին՝ ժոխովուրդը։
  • Խենթը կոտոշ չունոնար, ասվում է Սեբաստիա՝ Ակնհայտ խենթի մասին։
  • Խենթը ի խենթ, Սեբաստիա՝ Անմտաբար, հիմարաբար։
  • Խենթին խենթ ըսեն նե, թաս մը ջուր էվել կխմե, Խենթի հետ չպետք է գլուխ դնել։
  • Խենթին գրկել են՝ «վայ ճիվերս» կըսե, Խենթին լավություն անել չարժե։
  • Խենթին հարցը խելոքին փորն է, Խելոք մարդը հիմարից կօգտվի։
  • Ասսու խենթը, Սեբաստիա՝,
  • Կուշտով խենթ, Սեբաստիա՝ Բացարձակ, բացահայտ խենթ։


Աղբյուրներ[խմբագրել]