ձեն
Հայերեն
- ՄՀԱ՝ [d͡zɛn]
Դասական ուղղագրութեամբ՝
վանկեր՝ ձեն
Ստուգաբանություն
[խմբագրել]Գոյական
- (բրգ․) բուդդայականության փոխակերպումը, որ ձևավորվել է Չինաստանում VI-VII դդ. բուդդայականության գոյություն ունեցող վերսիաները հաղթահարելու և նրա ակունքներին վերադառնալու գիտակցական ձգտումը, որտեղ առկա են ձեն սկզբունքները
- մեխանիկական տատանումների ազդեցությամբ առաջացող լսողական զգացողություն, այն, ինչ որ մարդը լսում՝ ընկալում է լսողության գործարանով։
- խոսելու՝ երգելու ևն ժամանակ ձայնալարերի տատանումների շնորհիվ առաջացող լսելի հնչյուններ։
- ձայնալարերի հնչեղությունը որպես երգային արվեստի ֆիզիկական-լսողական նյութ։ Քաղցր ձայն։
- երաժշտական ստեղծագործության և նրա կատարման տարբեր հնչականությամբ եղանակներից յուրաքանչյուրը ◆ (Առաջին ձայն, երկրորդ ձայն։
- անշունչ առարկաների արձակած յուրահատուկ հնչումը ◆ Մետաղի ձայն։
- երաժշտական գործիքի արձակած հնչյուն ◆ Ջութակի ձայն։
- երգի եղանակ
- (փխբ․) խոսք ◆ Լսի՛ր, Մերուժան, մոր ձայնը (Րաֆֆի)
- (փխբ․) լուր, տեղեկություն ◆ Ականջիս մի ձայն է հասել նրա գնալու մասին։
- (փխբ․) համբավ, հռչակ
- խորհուրդ, կարծիք
- (փխբ․) արտահայտվելու՝ ելույթի իրավունք
- (փխբ․) ներքին հույզի՝ ապրումի՝ հուզմունքի թելադրանք ◆ Խղճի՝ բարկության ձայն։
- ընտրելու՝ քվեարկելու իրավունք
- քվեարկության մասնակցածների թեր կամ դեմ լինելու արտաքին արտահայտություն ◆ Թեկնածություններից մեկը 21 ձայն ստացավ, մյուսը՝ 3:
- (ֆիզ․) օդի կամ այլ տատանողական միջավայրի շարժում
- տե՛ս հնչյուն (լեզվբ․)
Հոմանիշներ
[խմբագրել]- հնչյուն, գոչյուն, ծպտուն, աղաղակ, ճիչ, կանչ, կանչյուն, վանգյուն։ Մռնչյուն (առյուծի, վագրի), խանչյուն, բոհբոհյուն, գրդյուն (խոզի, ցիռի), կառաչյուն (ուղտի), բառաչ, բառաչյուն, բջյուն (կովի, եզի, ցուլի), պոռչյուն (հորթի), հաչյուն, հաչոց, ոռնոց, ոռնում, կնձկնձոց, կաղկանձյուն, կաղկանձ, վնգստոց, վնկվնկո-ց (շան), թսաանչյուն, գոչյուն (եղջերուի, փղ)), թունթունում, մրթմրթում, մրմռում (արջի), թնծկում (կորյունի, թոժյունի), մլավյուն, մլավոց, նվնվոց, վակում (կատվի), մայուն, մայող, մկկոց, բռբռյուն (ոչխարի), պապաչյուն, կկմկյուն (խոյի, այծի, կապկի), վրնջյուն, վրնջոց, խրխնջյուն, խրխնջոց, խրխինջ (ձիու), դ|ւնդյուն, տրոփյուն (ձիու սմբակների), փնջյուն, փնչոց (ձիու քթի), սնքռտյուն, սնքռտոց (ջորու), զռնչյուն, զռինչ, զռոց (իշու), կղկղոց, շչում (սագի), կռիչ (կարապի), կականում (բադի), ճչյուն (ծիծեռնակի), կռնչյուն, կանչյուն (կռունկի), ղողանջ (զանգի), ղողանջյուն (զանգի, Ոընդկահավի), կռիչք, կռինչ, կռեոց, կրօայ, կռավոց (ագռավի), կափկափյուն (արագիլի), կանչ, կառաչ, կռիչ (արծվի), գոչում (սիրամարգի), գանչյուն (սկյուռի), կուկուլիկու, կուկլուկու, ծուղրուղու (աքաղաղի), թափթափյուն (աքաղաղի թևերի), գագաչյուն (աքաղաղի հաղթական), կրկրոց, կռկռուք, կարկաչ, կարկաչյուն, կչկչոց (հավի), գոթգռթոց, գըռթգռթյուն (նոր ածող հավի, թուխսի), ճտճտոց, բբյուն (ճտերի), ղունղունոց, վուվու, մնչյուն, խուլղոլրտյուն (աղավնու), կրկջյուն, կղկղոց (կաքավի), ճռճռոց (ծղրիդի, ցինի), սույլ, սուլոց (սարյակի, օձի), ճռվող, ճռվողյուն, ծլվլոց, ծվծվոց (թռչունների), ճկճկոց (ճընճղուկի), գեղգեղանք, գեղգեղոց, գեղգեղյուն (սոխակի), բզզյուն, բզզոց (մեղվի, մժեղի), տզզյուն, տզզոց (բորեխի, ճանճի), գույժ (բվի), կռկռոց, կարկաչյուն (գորտի), ծվծվոց (մկան), հևք, հևոց (շնչառության), ճվոց, ճվանք (նորածնի լացի), թզկլտուք, թզկլտոց, ճզլւտուք (անընդհատ լացի), արձագանք (փոխադարձված), կական, կոծ (ողբի), ջայլ (խմբական ողբի), հառաչ, հառաչանք (վշտի), կառաչանք, թառաչանք (սաստիկ հառաչանքի), ծափ, ճայթք, կայթյուն, ծափահարություն (ուրախության, հավանության), ճիկ (փոքր ձայն), բոռբոռոց, պոռպռոց (արևմտհ.) (մունետիկի, աճրորդի), մրմնչյուն, մրմռոց (քթի տակ երգելու), մրմռուք, տրտռուք (քթի տակ խոսելու), լփաոուք, թաչյուն (քթի տակ կարդալու), փսվաուք, վ1սփսոց, հծծյուն (կամաց խոսելու), գոռում, գոչում (կռվի, բարկության), կոչ, ճիչ, աղաղակ (օգնության, փորձանքի), հռնչյուն, խռնդյուն (հոգևարքի), կերկերում, կերկերոց (կոկորդի խռպոտ), խորդում, խռկում, խռխռոց (խորդացողի), թաչյուն (արթնանալու), բաբախում, բաբախյուն, բաբախ, տրոփում, տրոփյուն (սրտի), դոփյուն (ոտքի), դփրտուք (ոտքով, ձեռքով), շառաչ (ապտակի), կափյուն, կափկափյուն, կրճտում, կրճտոց, կճրտոց (ատամների), շաչում (ատամների չոր բան կոտրելու), կափկափում, կարկաչյուն (ցրտից ատամների), դռնչյուն (ականջի), փռնգտուք, փռնչյուն (փռնգտալու), շաչում, շլտբում (լեզվին քիմքին զարկվելու), զկռտոց, ձգռաոց, (հնց.) ձգնռտ, քեքուրտ, զգայռում (ստամոքսի), կլթիկ, հեծուկ (հեծկլտոցի), խշվրտյուն (շփոթի), աղմուկ, ժխոր (անկարգ), քրքիջ, քրքջյուն, քրքջոց, կարկաչ, կարկաչյուն (բարձրաձայն ծիծաղիյ, կանչվըռտուք, վայ նասուն (բարձրաձայն լացի, կնչյուն, քրթմըն ջյուն (քթի տակ), հնչյուն Լփողի, դրամի զանգակի, դաշնակի Լ գանգաչյուն (սալի) թիք-թաք, չխկչկոց (ժամացույցի, զրնգոց զրնգյուն, վնգոց, զնգյուն (մետաղիյ, բացականչում (հիացումի, վշտի), խժռտուք (թոքի, ականջի մեջ), ճվլտուք, ճվլտոց (խաղացող փոքր աղջիկներիյ, ղլղլոց (Համրի), կոփյուն (ծեծելու, քարտաշելով, տոփյուն (տով)ելով, գարգափ (տախտակների վրա ոտք դնելուց), սույլ, սուլում, շչում (շչակի), չխչխոց (աղորիքի չյսիկիյ, ճկճկոց (դռան ճկիկիյ, ճայթյուն (շշի, ափսեի կոտրվելով, շխշխոց (սուրը գետինը քսելով, թոմբյուն (պայթյունի), շռինչ (Հոփ, շռնչանի), գզգզում (լպուտի աղեղի), փչում, սուլում (քամու), հծծյուն, սոսավյուն (մեղմ քամով, մռնչյուն (մրրիկի, առյուծի, դնդչյուն (հողմաշարժ բույսերի), վժվժոլք, վժվժոց (ամբոխի), հռնդյուն, վռվւտց (սավառնակի), պրպջյուն (եռացող հեղուկի), մրմռում, պճպճում, քլթքլթոց (եռացող ջրի), կլկլոց էկլկլակիհ քղոց (նշան տալու համար հազալու), խորխոլում (շշից ւցեելու), ճողփյուն (ջուրն ընկած առարկաների, ճայթյուն (սառույցը ճեղքվելով, ճղրտյուն (փայտը ճեղքելով, մրմունջ, կարկաչ, կարկաչյուն, խոխոջ, խոխոջյուն, դդչյուն (աղբյուրի, վտակի, գետակի), սույլ, շչյուն (գնդակի) պայթում, պայթյուն (հրազենի, ռումբի), դղրդյուն (շոգեկառքի), ճռնչյուն, ճռինչ (դռսն, սալի), դափյուն, դափդափյուն, դրնդյուն (թմբուկի), գանգաչյուն (բոժոժների), որոտ, որոտում, գոռում, գոռոց, բոմբյուն, թմբյռւն (թնդանոթի, ամպերի), շառաչ, շառաչյուն (ջրվեժի, ալիքների, շանթի, խարազանի, տեղատարափ անձրևի, զենքերի, շղթաներիյ, կոփյուն (վահանների), շկահյուն (նետի), ճարճատյուն, ճարճատոց, ճարճատում (փլման, կոտրատվելու, վառվող փայտի, դղրդյուն (շենքի փլման), թնդյուն, թնդոց (հեռվից եկող խուլ), սոսափյուն, խշխշոց, խարշափ (կանաչ տերևների, խշրտուք, խշրտոց, խշրտյուն, խոշյուն (չոր տերևների, թղթի, շրշյուն (մետաքսյա շրջազգեստի, հծծյուն, շշունջ, շշնկոց, շնկշնկոց, շշուկ (մեղմ), շռինչ (փքոցի, խաղաջյուն (կոկորդը ողողելով, թրթում (քնարի լարերի, գանգյուն (ծնծղայիյ, շխրտոց (բուրվառի, քշոցիյ, կռնչյուն (սղոցի, ավաչ (հնց.) (արտասանության), (բրբ.) ճնկլթի, ձեն, ձեն-ծպուտ, ձեն-ձոր, ձեն-ձուն, ձայն-ծպտուն, ձայն-ծպուտ, ձայն-ձոր, ձայնձուկ, ձայն-ձուն
- քվե
- երգ, եղանակ
- տեղեկություն, լուր
- տե՛ս հնչյուն
- տե՛ս բարբառ, խոսք
- շունչ, շնչեղություն, հագագ
Արտահայտություններ
[խմբագրել]| Բաղադրյալ բառեր | |
| Թարգմանություններ | |
| |
Աղբյուրներ
[խմբագրել]- Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
- Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
- Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
- Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։
* Խմբագրությամբ Ի․ Ս․ Կոնի, Բարոյագիտական բառարան, Երևան, ««Հայաստան» հրատարակչություն», 1985 — 200 էջ։