շուռ

Վիքիբառարան-ից

Հայերեն

Դասական ուղղագրութեամբ՝ շուռ

վանկեր՝ շուռ 

Ստուգաբանություն[խմբագրել]

Թերևս բնիկ հնդեվրոպական՝ *skhr-s- կամ *skhur-s-՝ *sker- «պտտել, շրջել» արմատից։

Գոյական

  1. շուռ տալը, դարձ, պտույտ
  2. պտույտ, շրջագայություն
  3. մի տեսակ կլոր պար, որ հարսանիքի ժամանակ պարում է փեսան

Հոմանիշներ[խմբագրել]

  1. տե՛ս պտույտ

Արտահայտություններ[խմբագրել]

  1. շուռ ածել, շուռ ածիլ, շոռ ածիլ
    1. ման ածել, պտտեցնել ◆ Տար շուռ ածա, թող մեր հանդերը տենա։ Ահ ◆ Պա համոթ չի՞, վեր իտի քյասիբ տըղան մեր շըքախմբեն նհետ շոռ ածինք։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ)
    2. մի կողմ թեքել, դարձնել 19
    3. վրան փաթաթել, շուրջը փաթաթել
    4. լցնել, թափել
  2. շուռ անցնել, շուռ գալ
    1. տապալվել
    2. դեպի վատը փոխվել (բարոյական նորմաներ մասին) ◆ -Դու մեղավոր չես, որդի, աշխարհքն ա շուռ անցել, փչացել։ (Պերճ Պռոշյան)
    3. թեքել, հակվել դեպի ◆ Թե որ գլխումն էլ մի թեթև քամու չափ խելք ըլնի ուրիշների վրա միտք փոխելու, շուռ կանցնի ինձ վրա։ (Պերճ Պռոշյան)
  3. շուռ անել (բրբ․)
    1. շրջել ◆ (Խաթմամեն) անթրոց կառնի թոնիր կ'խառնի, խառճերկըթին կ'տեպնի, պատուկ, ճլորներ կ'եռկծան, շուռ կառնեն կինեն թոնիր։ ԱՏՍ ◆ Կալամ վըր կալամին կայնավ, Շուռ չառեց, որ իյնի գետնի։ Սասնա ծռեր
    2. ման գալ, պտտել
  4. շուռ բերել
    1. պտտեցնել, դարձնել
    2. հետ կանգնելցեն (որևէ մտադրությունից)
  5. շուռ գալ, շուռ կյոլ, Մեղրի, Կաքավաբերդ՝ շոռ կյալ, Ղարաբաղ՝ շուռ իկյալ, Ուրմիա՝ շուռ կյալ, Ղարաբաղ, Շամախի՝ շուռ գալ, Ղարաբաղ, Ագուլիս՝ շոռ գուլ, Մեղրի՝ շոռ կոլ, Մեղրի, Կաքավաբերդ՝
    1. շրջվել, թեքվել, դառնալ (մի կողմի) ◆ Յսր, յիս քիզ բարով իմ տալիս, շուռ իս գալ, ղալ իս անում։ (Սայաթ-Նովա) ◆ Սպարապետը շուռ եկավ և հեռացավ իշխանուհուց։ (Մուրացան) ◆ ես կարողանում էի առանց ցավ զգալու մի կողմից մյուսի վրա շուռ գալ:Ր ◆ «Դեռ վաղ է» ... մտածեց նա և ... շուռ եկավ մի այլ փողոց։ (Րաֆֆի) ◆ Աղաչեցինք աղերսելով, ետ շուռ եկանք ու անց կացանք։ Հովհաննես Թումանյան
    2. շրջագայել, շրջել, ման գալ ◆ Շուռ գալով, էկեր եմ խասեր եմ էսեղ։ Ահ ◆ Հենց ընդեղ ժողովուրդը հըվաքված առըտուր ա անըմ, ընդեղ բազար ա, միկա յքինի շոռ եք, տես ընդեղ հի՞նչ կա, հի՞նչ չիկա։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ) ◆ Շատ շոռ կյըվողը շատ պեն կը գյիդա։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ)
    3. շրջվել, ըկնել
    4. պտտվել ◆ Շուռ է գալիս գյուսի վրա, տեսնենք, որ թխսամոր ճուտը կփախցնի։ (Ակսել Բակունց) ◆ Երեխան էլ է իմանում, որ աշխարհս փողի վրա է շուռ գալիս։ (Ակսել Բակունց) ◆ Խաբար գնաց բըլբուլի մոդ. «վարթըն քու գալուն մընում է, ճուխկընիրըն բացրացիլ է, վըրեն շուռ գալուն մնու է»։ (Սայաթ-Նովա)
    5. շրջվել, երես դարձնել ◆ բախտս ինձնից շուռ է եկել։ (Հրաչյա Աճառյան)
    6. թափվել, շրջվել ◆ Դեզը շուռ եկավ Սահակ Ամատունի
    7. փնտրել, որոնել ◆ Ծին ուրան մհար քյացավ տըղան էլ քյացավ կործու շոռ կյալի։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ) ◆ Միք հաստադգիդիյալ ըք, , վըեր աթ մըեր շոռ գոցա մարդն ա։ (Հովհաննես Մուրադյան)
    8. ինքն իր վրա պտտվել, պտույտ գալ
    9. գույնը փոխել, պղտորվել (գինու մասին)
    10. ման գալ, իր քեֆին պտտվել ◆ -Կուքի, բոլ ա հինչքան հավայի շոռ ըս եկեալ ... մհենգյ էլ տու քյինահանդ, ես մին պատառ դինջանամ։ ՆԼՂԺբ
  6. շուռ գցել, վեր գցել, պառկեցնել (ոչխարը՝ մորթելու համար)
  7. շուռ դիպել, շուռ գալ, տապալվել, վեր ընկնել
  8. շուռ կացուցել Ուրմիա՝ ման տալ շրջեցնել
  9. շուռ կյալ, տե՛ս շուռ գալ
  10. շուռ-մուռ բերել, այս ու այն կողմ դարձնել
  11. շուռ-մուռ գալ
  12. շուռ ու մուռ տալ - այս ու այն կողմ դարձնել ◆ Նա կապան առավ, շուռ ու մուռ տվեց, ինչպես հնավաճառը, որ ուզում էր որոշել գինը մի հնացած զգեստի, որ վաղուց է վայր ընկել տիրոջ ուսերից։ (Ակսել Բակունց)
  13. շուռ տալ
  14. շուռ տալ Ղարաբաղ, Մեղրի, Կաքավաբերդ, Կարճևան՝
    1. Շրջել դարձնել ◆ Առը շուռ տուր, խոփիդ ղուրբան։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Ձիու գլուխը շուռ ա տալիս։ (Խաչատուր Աբովյան) ◆ Եվ Սալբին կարմրեց, եղանով շուռ տվավ արդեն շրջած կիտուկը։ (Ակսել Բակունց)
    2. թափել, լցնել ◆ Բղղով ջուր են ... կտրիցը շուռ տվեց, տեհավ, որ ջուրը ըլավ ղալիբ-ղալիբ ոսկի։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ)
    3. դատարկել, թափել ◆ Տեսնում են մի իստակ տեղ իր տոպրակը շուռ է տվել, թափել։ Հովհաննես Թումանյան
    4. կործանել ◆ Երկիրն էլ տեղից ես շուռ կըտայի ողջ կըխառնեի երկինք ու երկիր։ Հովհաննես Թումանյան
    5. հակառակ կարծիքի տրամադրել ◆ օրն Թե որ քո կամքդ ա Խուդոյին գլավնի շինել, մերաչքի վրա, էգուց ևեթ գեղի շուռ տանք։ ՊՊ
    6. թերթել, թերթը շրջել ◆ Շուռ են տալիս, այլ տեղ կարդում։ Հովհաննես Թումանյան
    7. գլորել, ցած գցել 19
    8. թեքել, ընթացքը փոխել, ուղղել դեպի ◆ Իր մեջը վճռում է գործը շուռ տա էնպես, ինչպես ինքն է ուզում։ Հովհաննես Թումանյան
    9. փռել, տապալել, պառկեցնել ◆ Տուր թե կտաս շան ճակատին, Շուռ է տալիս կատվի կողքին։ Հովհաննես Թումանյան
    10. Շրջվել, դառնալ, թեքվել ◆ Ա տըղա, դուն բաղովըն արի, վուտըտ տու, շաղովըն արի, էսթենը ղալմաղալ կա, Շուռ տու, էն թաղովըն արի։ (Գրիգոր Տեր-Ալեքսանդրյան)
    11. զբոսնել, շրջել ◆ Նորա հետ մի քանի պտույտ շուռ է տալիս բուլվարով։ (Րաֆֆի)
    12. պտտել ◆ Վըեր տու էս փրթես, օտես, չոբանը վըեր ես էս ոչխարներին չորս ղոլովը իրեք հետ շուռ տալըս, բաս տու օզելու վըս։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ)
    13. պտտվել
    14. անց կացնել ◆ Մի գալուն էլ շուռ տվեց։ (Ակսել Բակունց)
  15. փոխել ◆ Մարգարն իսկույն հասկացավ, յուր սխալը և խոսքը շուռ տվեց։ (Մուրացան)
    1. թարս կողմը դարձնել, շրջել թարս կողմը դարձնել, շրջել ◆ ոչ մի շորի կտոր անպետք չէ կորչում նրա ձեռքում. ամեն մի հնոտիք շուռ է տալիս, ձևը փոխում է, և վերջապես նրանից մի նոր հագուստ է պատրաստում իրա կամ երեխաների համար։ (Րաֆֆի)
  16. շուռ տվող Նոր Ջուղա՝ ընկնավոր ◆ Էդ տղան շուռ տվող է, ամիսը մի անգամ շուռ է տալիս։ (Ձեռագիր)
  17. շուռ տուր քշի անել, ի միջիայլոց անել՝ ասել, կիսատ-պռատ անել՝ ասել ◆ Շուռ տուր քշի մի արա, այ մարդ մանրամասն պատմիր։ (Հրաչյա Քոչար)
  18. շուռ ու ղուռ էնիլ Արարատյան՝ Միանգամից սրբելով գետնից ձեռքով հավաքել ◆ Մե օր Բարակ շախ գիրքը ղուճախին գալում էր, տեսավ ճժեր ճան են խաղում, շուռ ու ղուռ էրավ, տղեն ճաները վերցըրեց։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ)
  19. շուռ ու մուռ բերել, նույնն է շուռ ու մուռ տալ
  20. շուռ ու մուռ գալ, այս ու այն կողմ դառնալ, տեղում պտտվել, այս կողքի, այն կողքի վրա դառնալ ◆ օրն Դարդից մի մի կողքից մյուս կողքի վրա է շուռ ու մուռ գալիս, վերջը կնոջն ասում է։ ՀԹ ◆ Վերմակի տակ տապակվում էր Իվան Բեյը, շուռ ու մուռ գալիս, բայց քուն չէր գալիս աչքին։ (Ակսել Բակունց)
  21. շուռ ունիլ
  22. շուռ օնիլ Ղարաբաղ՝ իր շուրջը՝ իր վրան առնել, մի բանի մեջ փաթաթվել ◆ Տա ամմեն օր բախրի մորթի ար շոռ օնըմ, տուս կյամ, ջահիլ-ջըհուլ վըերսկան տըղորց ուրան անավ անըմ։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ) ◆ Աղճիկը պատասխանում ա. «ես աղճիկ եմ, տկլոր, խնթրում եմ մի շոր տաք շուռ ունեմ, վեր կամ։»ՀԺՀք
  23. ետ շուռ գալ, ետ դառնալ, ետ շրջվել ◆ Աղաչեցինք աղերսելով, ետ շուռ եկանք ու անց կացանք։ Հովհաննես Թումանյան
  24. երեսը շուռ տալ
    1. խռովել, նեղանալ, երեսը մի կողմ դարձնել ◆ -Ախ, իմ հոգուս հրեշտակ, ընչի՞ ես երեսդ ինձանից շուռ տալ։ (Պերճ Պռոշյան)
    2. շուռ գալ, շրջվել ◆ Ասում է, երեսը շուռ տալիս, իր երկու գոռոզ աղջիկներին առնում գնում։ Հովհաննես Թումանյան
    3. երես դարձնել ◆ Մինին փուլ, հըրըստոթուն շատ ըս տամ, մընան էլ իրեստ հանց շոռ ըս տամ, վըեր կուտանա հավաքելն էլ օնգատը չղնում։ (Հայ ժողովրդական հեքիաթներ)
  25. տունը գլխին շուռ բերել, անսպասելի ծանր հարված հասցնել, մեծ վիշտ՝ ցավ պատճառել ◆ Վերջին հայտարարությունը կարծես ինջ հարվածեց և բոլոր տունը գլխիս շուռ բերավ։ (Մուրացան)
  26. փալանը շուռ տալ, նեղանալ, վիրավորել ◆ Խոսք էր, սազեց, տեղն եկավ, ասեցի. ի՞նչ ես փալանդ շուռ տալի։ (Պերճ Պռոշյան)

Աղբյուրներ[խմբագրել]

Ստացված է «https://hy.wiktionary.org/w/index.php?title=շուռ&oldid=1760380» էջից