Հայերեն

ՄՀԱ՝ [χɑˈvɑɾ]

Դասական ուղղագրութեամբ՝ խաւար

վանկեր՝ խա•վար

Ստուգաբանություն

Փոխառություն իրանական աղբյուրից. հմմտ. միջին պարսկերեն xvarvarān, պազենդական xvawār, պարսկերեն xāvar «արևմուտք», այլև «արևմուտքի խավարային գոտի, խավար»։

Գոյական

լույսի բացակայություն, բացարձակ մթություն ◆ Չէին շողշողում լուսինն ու աստղեր, խավարն ասաց թե պատած խավարով։ (Ավետիք Իսահակյան)
(փխբ․) հետամնացություն, տգիտություն ◆ Ով պիտի հանե հայ գյուղը այս խավարից, այս աղքատությունից։ (Ավետիք Իսահակյան)
(փխբ․) տրտմություն, թախիծ, վիշտ, անհուսություն ◆ Հոգուս մեջ խավար է տիրում։
(փխբ․) անհայտություն ◆ Մենք խավարից ի լույս ածեցինք մի ամբողջ պատմություն։ (Րաֆֆի)
(փխբ․) զազրելիություն, գարշելիություն ◆ Միայն այժմ էր պարզվում իր արարքի ամենամթին խավարը։ (Շիրվանզադե)
(փխբ․) խավարամոլություն ◆ Սպասավորներ բանտի, խավարի: Հովհաննես Թումանյան ◆ (Աբովյանը) այն ժամանակվա հայկական իրականությունը ներկայացնում էր որպես խավարի թագավորություն։ (Դասագիրք)
(փխբ․) անորոշություն ◆ Գնում եմ փախած անհայտ օրերի, խավարի ընդդեմ։ Հովհաննես Թումանյան

Ածական

լույսից զուրկ, մութ ◆ Մտավ մեկ հյուղ գեջ ու խավար: (Ավետիք Իսահակյան)
տեսողությունից զուրկ, կույր ◆ Պոկեց իր խավար աչքերից բարակ թափանցիկ մի քող։ Եղիշե Չարենց
(փխբ․) մթագնած, ոչ պայծառ, անփայլ ◆ Խավար լուսինը հազիվ էր երևում։ ◆ Խավար ճրագը չէր լուսավորում սենյակը։
ոչ պարզ, աղոտ, անորոշ ◆ Խավար լուսանկար։ ◆ Խավար տառեր։
(փխբ․) հետադիմական, խավարամոլ ◆ Խավար ամբոխ, պաշտում ես դու լոկ փայլ ու փող։ Հովհաննես Թումանյան
(փխբ․) հետամնաց, տգետ ◆ Այդ ժողովուրդը…տարածում էր կուլտուրա ողջ խավար Արևեքում։ (Վահան Թոթովենց) ◆ Դուք ռանչպար մարդիկ, ասավ, Զուրկ ու խավար, քաղցած ու մերկ։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Կովը բարի է ու ստեղծարար, բայց մարդիկ չար են, խավար: (Վահան Թոթովենց)
վատ, չար ◆ Խավար գործեր՝ արարքներ։
(փխբ․) մռայլ, անհույս, տխուր ◆ Հույսը՝ մար, սիրտը՝ խավար վառ թոնրի մեջ գլորվեց։ (Ավետիք Իսահակյան)
(փխբ․) անհայտություն քողով պատված ◆ Բացվեցավ խավար անցյալն իմ մտքում։ Հովհաննես Թումանյան
(փխբ․) չարագույժ ◆ Ձեն տվավ թաքուն մի խավար կասկած։ Հովհաննես Թումանյան
խավարը գետնին ընկնել ◆ Խավարը ընկավ գետնին, արևը գալուն մնաց։ (Ջիվանի)
խավարի ծնունդ ◆ Հաղթանակում են խավարի ծնունդները, իսկ մեծ գործը կործանվում է։ (Նար-Դոս)
անհավասար բաշխում ◆ Ամեն մարդի էլ հավասար աչքով մտիկ անես, մեկին ավար չանես, մյուսին խավար: Հովհաննես Թումանյան

Հոմանիշներ

մթություն, գիշեր (փխբ․), (հնց․)՝ անլուսություն, անլուսաշողություն, ադամամութ
տե՛ս հետամնացություն
մութ, մթին, անլույս, լուսազուրկ, (գրք․)՝ անճառագայթ, անճաճանչ, աննշույլ, անշող, անցոլ, գիշերակերպ, գիշերային, խավարամած, խավարուտ, խավարչուտ, խավարչտին

Արտահայտություններ

խավար անել - մեկին մի բանից զրկել
խավարը գետին ընկնել - լույս բացվել, խավարը փարատվել
խավար հագնել - մութով պատվել, մթնել, սգի զգեստ հագնել
խավարի արբանյակ - հետադիմության՝ պահպանողականության գործակից, խավարամոլ
խավարի ծնունդ - հետադիմության՝ պահպանողականության գործակից, խավարամոլ

Բաղադրյալ բառեր
խավարաբեր խավարաբնակ խավարաբուխ խավարագնաց խավարադեմ խավարազգեստ խավարազգյաց խավարախառն խավարածածկ խավարածին խավարածիր խավարածոր խավարակ խավարակալ խավարակալել խավարակալում խավարական խավարակերպ խավարակյաց խավարակն խավարակուլ խավարակուռ խավարահալած խավարահած խավարահարկ խավարաձոր խավարամած խավարամիտ խավարամոլ խավարամոլական խավարամոլորեն խավարամոլություն խավարամտական խավարամտային խավարամտորեն խավարամտություն խավարամութ խավարամույն խավարամուտ խավարային խավարայնի խավարանալ խավարանիստ խավարաշրջիկ խավարաշունչ խավարաչ խավարաչվի խավարապաշտ խավարապաշտություն խավարապատ խավարապատել խավարապատվել խավարապատություն խավարապատում խավարասեր խավարասերյան խավարասիրություն խավարասովոր խավարասույզ խավարավարժ խավարատախտակ խավարատանջ խավարատես խավարատեսիլ խավարատյաց խավարարգել խավարացիր խավարացյալ խավարել խավարեցնել խավարին խավարծի խավարծիլ խավարհոգի խավարչտել խավարչտին խավարչուտ խավարվել խավարություն խավարում խավարուն անխավար

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ darkness, gloom, cloud, murk, obscurity, midnight գերմաներեն՝ դանիերեն՝ թուրքերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ мрак (ru) ‎(mrak), уныние (ru) ‎(unynije), мрачность (ru) ‎(mračnostʹ), тьма (ru) ‎(tʹma), подавленное настроение (ru) ‎(podavlennoje nastrojenije), темнота (ru) ‎(temnota) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

Աղբյուրներ

Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։