երկաթ

Հայերեն

• ՄՀԱ՝ [jɛɾˈkɑtʰ]

Երկաթի կտորներ

Դասական ուղղագրութեամբ՝

Արտասանություն

վանկեր՝ եր•կաթ 

Ստուգաբանություն

Ըստ Ջահուկյանի՝ բնիկ հնդեվրոպական *d(i)u>*d(e)i - «փայլել, շողալ» արմատից է՝ *u աճականով, և նույն զարգացմամբ, ինչ երկին բառում։ Ջակուկյանը երկաթ բառը կապում է երկինք բառի հետ, քանի որ ստացվել է երկնաքարերից։ Հայերեն երկին ձևի հետ է կապում նաև քարթվելական բառաձևերը՝ վրացերեն, մեգրելերեն՝ rkina, լազերեն՝ erkina, լատ. Ferrum

Գոյական

1. քիմիական տարր, ծանր թուխ-մոխրագույն կռելի մետաղ, որ ածխածնի միացությամբ տալիս է պողպատ կամ թուջ
2. սովորական գործածությամբ, սակավ ածխածնային միացությամբ զանազան կարգի պողպատների ընդհանուր անվանումը
3. երկաթյա իրեր, գործիքներ և այլն, երկաթեղեն (հվքկն․)
4. երկաթի պարունակությամբ դեղ (բժշկ․)
5. մետաղ (փխբ․)
6. դարպասի ճկիկ, կոչնակ (գվռ.)
7. զրահ (փխբ․)
8. շղթա, կապանք (հնց․)
9. (աշխգր․) քիմիական տարր (նշանը՝ Fe). արծաթասպիտակ փայլփլող մետաղ
10. (կենսք․) Դ. Ի. Մենդելեևի քիմիական տարրերի պարբերական համակարգի VII խմբի տարր։ Բարդ օրգանական միացությունների ձևով երկաթը մտնում է բուսական և կենդանական օրգանիզմների կազմության մեջ
11. (երկրբ․) տարրերի պարբերական համակարգի VIII խմբի քիմիական տարր, երկրակեղևում իր պարունակությամբ (4․65 % ըստ զանգվածի) մետաղների մեջ գրավում է երկրորդ տեղը (ալյումինից հետո) և առաջացնում է մոտավորապես 300 միներալ

Ածական

1. պինդ, կարծր, ամուր
2. հզոր, հուժկու (առավել բազուկների մասին)
3. շատ ծանր, զանգվածային ծանրություն ունեցող (փխբ․)

Հոմանիշներ

1. տե՛ս երկաթեղեն

Արտահայտություններ

1. երկաթ զարկել - շղթայել, ձեռքերն ու ոտքերը կապանքների մեջ դնել
2. երկաթը տաք-տաք ծեծել, կծեծեն - ձեռնարկած կամ կատարելի գործն անմիջապես, առանց հապաղելու կատարել
3. երկաթի ճանապարհ - տե՛ս երկաթուղի
4. երկաթի փայլուկ - կարմիր երկաթաքարի (հեմատիտի) բյուրեղային փայլուն թեփուկ (երկրբ․)
5. երկաջին ջուր տալ - երկաթը ջրմխել, ջրդեղել
6. երկաթ ծամել, պողպատ փչել - տե՛ս նեղանալ

Թարգմանություններ

Թարգմանություն

• ադրբեջաներեն։ dəmir (az)
• անգլերեն։ iron (en), fetters (en), circuit (en)
• արաբերեն։ حَدِيد ար ‎(ḥadīd)
• աֆրիկաանս։ yster (af)
• բիրմաներեն։ သံ (my) ‎(sam)
• գալիսերեն։ ferro (gl) ար
• գայելյան շոտլանդերեն։ iarann ար
• գերմաներեն։ Eisen (de) չ
• գոթերեն։ 𐌴𐌹𐍃𐌰𐍂𐌽 չ ‎(eisarn)
• դանիերեն։ jern (da) չ
• եբրայերեն։ בַּרְזֶל (he) ար ‎(barzél)
• էսպերանտո։ fero (eo)
• էստոներեն։ raud (et)
• թայերեն։ เหล็ก (th) ‎(lèk)
• թուրքերեն։ demir (tr)
• թուրքմեներեն։ demir (tk)
• իդո։ fero (io)
• իռլանդերեն։ iarann (ga) ար
• իսլանդերեն։ járn (is) չ
• իսպաներեն։ hierro (es) ար
• իտալերեն։ ferro (it) ար
• լաոսերեն։ ເຫລັກ ‎(lek)
• լատիներեն։ ferrum (la) չ
• լեհերեն։ żelazo (pl) չ
• լյուքսեմբուրգերեն։ Eisen չ
• կատալաներեն։ ferro (ca) ար
• հյուսիսային սաամի։ ruovdi

• հոլանդերեն։ ijzer (nl) չ
• հունարեն։ σίδηρος (el) ար ‎(sídiros)
• հունգարերեն։ vas (hu)
• մալթայերեն։ ħadid (mt) ար
• մանջուրերեն։ ᠰᡝᠯᡝ ‎(sele)
• մեներեն։ yiarn ար
• մոնղոլերեն։ төмөр (mn) ‎(tömör), ᠲᠡᠮᠦᠷ ‎(temür)
• շվեդերեն։ järn (sv) չ
• ուզբեկերեն։ temir (uz)
• ույղուրերեն։ تۆمۈر‎ ‎(tömür‎)
• չեխերեն։ železo (cs) չ
• չինարեն։

  հյուսիսային չինարեն։ 鐵 (zh), 铁 (zh) ‎(tiě)

• պարսկերեն։ آهن (fa) ‎(âhan)
• պորտուգալերեն։ ferro (pt) ար
• ռուսերեն։ желе́зо (ru) չ ‎(želézo), око́вы (ru) իգ ‎(okóvy), цепь (ru) իգ ‎(cepʹ)
• սլովակերեն։ železo (sk) չ
• սլովեներեն։ železo (sl) չ
• սուահիլի։ chuma (sw) class 7/8
• վիետնամերեն։ sắt (vi)
• վրացերեն։ რკინა ‎(rḳina)
• տանգուտերեն։ 𘟪 ‎(śjow, shon)
• տաջիկերեն։ оҳан (tg) ‎(ohan)
• տիբեթերեն։ ལྕགས ‎(lcags)
• ֆարյորերեն։ jarn չ
• ֆիններեն։ rauta (fi)
• ֆրանսերեն։ fer (fr) ար

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

• Գրգեարյան Հ․Ղ․, Հարությունյան Ն․Մ․, Տնտեսական աշխարհագրության տեղեկատու բառարան (խմբ. Ավագյան Գ․Ե․), Երևան, ««Լույս» հրատարակչություն», 1982 — 408 էջ։
• Ա․Ա․ Սիմոնյան, Ա․Ա․ Գալոյան, Ռուսերեն-հայերեն կենսաքիմիական բացատրական բառարան, Երևան, «ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն», 1997 — 428 էջ։
• Ս․ Գասարջյան, Ճարտարապետական և շինարարական տերմինների ռուս-հայերեն և հայ-ռուսերեն բացատրական բառարան, Երևան, 2007 — 572 էջ։
• Հողմիկ Սարգսյան, Ռուզաննա Սարգսյան, Երկրաբանական տերմինների եռալեզու հանրագիտական բառարան, Երևան, «Զանգակ», 2014 — 672 էջ։