Հայերեն

ՄՀԱ՝ [jɛɾˈkɑtʰ]

Դասական ուղղագրութեամբ՝

Արտասանություն[խմբագրել]

վանկեր՝ եր•կաթ

Ստուգաբանություն[խմբագրել]

Ըստ Ջահուկյանի՝ բնիկ հնդեվրոպական *d(i)u>*d(e)i - «փայլել, շողալ» արմատից է՝ *u աճականով, և նույն զարգացմամբ, ինչ երկին բառում։ Ջակուկյանը երկաթ բառը կապում է երկինք բառի հետ, քանի որ ստացվել է երկնաքարերից։ Հայերեն երկին ձևի հետ է կապում նաև քարթվելական բառաձևերը՝ վրացերեն, մեգրելերեն՝ rkina, լազերեն՝ erkina, լատ. Ferrum

Գոյական

քիմիական տարր, ծանր թուխ-մոխրագույն կռելի մետաղ, որ ածխածնի միացությամբ տալիս է պողպատ կամ թուջ
սովորական գործածությամբ, սակավ ածխածնային միացությամբ զանազան կարգի պողպատների ընդհանուր անվանումը
երկաթյա իրեր, գործիքներ և այլն, երկաթեղեն (հվքկն․)
երկաթի պարունակությամբ դեղ (բժշկ․)
մետաղ (փխբ․)
դարպասի ճկիկ, կոչնակ (գվռ.)
զրահ (փխբ․)
շղթա, կապանք (հնց․)
(աշխգր․) քիմիական տարր (նշանը՝ Fe). արծաթասպիտակ փայլփլող մետաղ
(կենսք․) Դ. Ի. Մենդելեևի քիմիական տարրերի պարբերական համակարգի VII խմբի տարր։ Բարդ օրգանական միացությունների ձևով երկաթը մտնում է բուսական և կենդանական օրգանիզմների կազմության մեջ
(երկրբ․) տարրերի պարբերական համակարգի VIII խմբի քիմիական տարր, երկրակեղևում իր պարունակությամբ (4․65 % ըստ զանգվածի) մետաղների մեջ գրավում է երկրորդ տեղը (ալյումինից հետո) և առաջացնում է մոտավորապես 300 միներալ

Ածական

պինդ, կարծր, ամուր
հզոր, հուժկու (առավել բազուկների մասին)
շատ ծանր, զանգվածային ծանրություն ունեցող (փխբ․)

Հոմանիշներ[խմբագրել]

տե՛ս երկաթեղեն

Արտահայտություններ[խմբագրել]

երկաթ զարկել - շղթայել, ձեռքերն ու ոտքերը կապանքների մեջ դնել
երկաթը տաք-տաք ծեծել, կծեծեն - ձեռնարկած կամ կատարելի գործն անմիջապես, առանց հապաղելու կատարել
երկաթի ճանապարհ - տե՛ս երկաթուղի
երկաթի փայլուկ - կարմիր երկաթաքարի (հեմատիտի) բյուրեղային փայլուն թեփուկ (երկրբ․)
երկաջին ջուր տալ - երկաթը ջրմխել, ջրդեղել
երկաթ ծամել, պողպատ փչել - տե՛ս նեղանալ

Բաղադրյալ բառեր
երկաթաբեր երկաթագամ երկաթագանգ երկաթագիծ երկաթագիր երկաթագլան. երկաթագլոցում երկաթագործ երկաթագործական երկաթագործարան երկաթագործություն երկաթադեմ երկաթազարդ երկաթազգեստ երկաթազեն երկաթազոդում երկաթազրահ երկաթաթել երկաթաթև երկաթաթերթ երկաթաթոք երկաթաժանգ երկաթալար երկաթալարե երկաթախառն երկաթածածկ երկաթածայր երկաթածանր երկաթածառ երկաթակազմ երկաթակամ երկաթակապ երկաթակապել երկաթակապվել երկաթապատում երկաթակառույց երկաթակերտ երկաթակոթ երկաթակոճղ երկաթակոփ երկաթակտոր երկաթակտուց երկաթակուճ երկաթակույտ երկաթակուռ երկաթահալ երկաթահալածո երկաթահալոց երկաթահալություն երկաթահալք երկաթահամ երկաթահան երկաթահանք երկաթահանքային երկաթահատ երկաթահյուս երկաթահնչյուն երկաթահնչուն երկաթահունչ երկաթաձայն երկաթաձող երկաթաձուլական երկաթաձուլում երկաթաձույլ երկաթաճաղ երկաթամաս երկաթամկան երկաթամշակություն երկաթամշակում երկաթային երկաթայնացում երկաթանալ երկաթանիգ երկաթանիստ երկաթաշեն երկաթաշերտ երկաթաշունչ երկաթապատ երկաթապատել երկաթապատվել երկաթապատում երկաթապինդ երկաթաջուր երկաթասալ երկաթասայր երկաթասիրտ երկաթասպաթ երկաթավաճառ երկաթավանդակ երկաթավոր երկաթավորել երկաթավորում երկաթատուփ երկաթաջասպ երկաթացանց երկաթափայլ երկաթափոշի երկաթաքայլ երկաթաքար երկաթբետոն երկաթբետոնային երկաթբետոնե երկաթբետոնյա երկաթգիծ երկաթգութան երկաթե երկաթել երկաթեղեն երկաթիվ երկաթկեռ երկաթկտոր երկաթձուլվածք երկաթյա երկաթվածք երկաթվել երկաթուղագիծ երկաթուղաթումբ երկաթուղակայարան երկաթուղակառք երկաթուղաճյուղ երկաթուղային երկաթուղի երկաթօքիդ ամրանի երկաթ հեծանային երկաթ ալիքավոր երկաթ տանիքի երկաթ պրոֆիլված երկաթ շինարարական երկաթ

Թարգմանություններ[խմբագրել]

Թարգմանություն

ադրբեջաներեն։ dəmir (az)
անգլերեն։ iron (en), fetters (en), circuit (en)
արաբերեն։ حَدِيد ար ‎(ḥadīd)
աֆրիկաանս։ yster (af)
բիրմաներեն։ သံ (my) ‎(sam)
գալիսերեն։ ferro (gl) ար
գայելյան շոտլանդերեն։ iarann ար
գերմաներեն։ Eisen (de) չ
գոթերեն։ 𐌴𐌹𐍃𐌰𐍂𐌽 չ ‎(eisarn)
դանիերեն։ jern (da) չ
եբրայերեն։ בַּרְזֶל (he) ար ‎(barzél)
էսպերանտո։ fero (eo)
էստոներեն։ raud (et)
թայերեն։ เหล็ก (th) ‎(lèk)
թուրքերեն։ demir (tr)
թուրքմեներեն։ demir (tk)
իդո։ fero (io)
իռլանդերեն։ iarann (ga) ար
իսլանդերեն։ járn (is) չ
իսպաներեն։ hierro (es) ար
իտալերեն։ ferro (it) ար
լաոսերեն։ ເຫລັກ ‎(lek)
լատիներեն։ ferrum (la) չ
լեհերեն։ żelazo (pl) չ
լյուքսեմբուրգերեն։ Eisen չ
կատալաներեն։ ferro (ca) ար
հյուսիսային սաամի։ ruovdi

հոլանդերեն։ ijzer (nl) չ
հունարեն։ σίδηρος (el) ար ‎(sídiros)
հունգարերեն։ vas (hu)
մալթայերեն։ ħadid (mt) ար
մանջուրերեն։ ᠰᡝᠯᡝ ‎(sele)
մեներեն։ yiarn ար
մոնղոլերեն։ төмөр (mn) ‎(tömör), ᠲᠡᠮᠦᠷ ‎(temür)
շվեդերեն։ järn (sv) չ
ուզբեկերեն։ temir (uz)
ույղուրերեն։ تۆمۈر‎ ‎(tömür‎)
չեխերեն։ železo (cs) չ
չինարեն։
հյուսիսային չինարեն։ 鐵 (zh), 铁 (zh) ‎(tiě)
պարսկերեն։ آهن (fa) ‎(âhan)
պորտուգալերեն։ ferro (pt) ար
ռուսերեն։ желе́зо (ru) չ ‎(želézo), око́вы (ru) իգ ‎(okóvy), цепь (ru) իգ ‎(cepʹ)
սլովակերեն։ železo (sk) չ
սլովեներեն։ železo (sl) չ
սուահիլի։ chuma (sw) class 7/8
վիետնամերեն։ sắt (vi)
վրացերեն։ რკინა ‎(rḳina)
տանգուտերեն։ 𘟪 ‎(śjow, shon)
տաջիկերեն։ оҳан (tg) ‎(ohan)
տիբեթերեն։ ལྕགས ‎(lcags)
ֆարյորերեն։ jarn չ
ֆիններեն։ rauta (fi)
ֆրանսերեն։ fer (fr) ար

Աղբյուրներ[խմբագրել]

Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

Գրգեարյան Հ․Ղ․, Հարությունյան Ն․Մ․, Տնտեսական աշխարհագրության տեղեկատու բառարան (խմբ. Ավագյան Գ․Ե․), Երևան, ««Լույս» հրատարակչություն», 1982 — 408 էջ։
Ա․Ա․ Սիմոնյան, Ա․Ա․ Գալոյան, Ռուսերեն-հայերեն կենսաքիմիական բացատրական բառարան, Երևան, «ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն», 1997 — 428 էջ։
Ս․ Գասարջյան, Ճարտարապետական և շինարարական տերմինների ռուս-հայերեն և հայ-ռուսերեն բացատրական բառարան, Երևան, 2007 — 572 էջ։
Հողմիկ Սարգսյան, Ռուզաննա Սարգսյան, Երկրաբանական տերմինների եռալեզու հանրագիտական բառարան, Երևան, «Զանգակ», 2014 — 672 էջ։