չափ

Հայերեն

• ՄՀԱ՝ [t͡ʃʰɑpʰ]

Երկարության չափման միավոր մետրի ամերիկյան No. 27 էտալոնը, որ պատրաստվել է 1889թ., Կշիռների և չափերի միջազգային բյուրոյի կողմից և օգտագործվել է որպես չափի էտալոն 1893-ից մինչև 1960 թ.

Դասական ուղղագրութեամբ՝ չափ

վանկեր՝ չափ 

Ստուգաբանություն

Հավանաբար փոխառություն իրանական աղբյուրից

Գոյական

1. (երաժշտ․) մետրի կոնկրետ արտահայտությունը, նշանակվում է կոտորակի ձևով, համարիչը ցույց է տալիս տակտի մասերի քանակը, հայտարարը` յուրաքանչյուր մասի տևողությունը
2. չափման միավոր ◆ ծանրության, ծավալի չափ
3. իրերի որոշ քանակ, որ ընդունվում և գործածվում է որպես որոշ միավոր ◆ Աղայի համար իր մի ոտքը մի փթանոցի չափն է: (ժղ․)
4. որևէ աման, անոթ և այլն, որի տարողությունը ընդունվում է որպես որոշ չափի միավոր ◆ Դույլը և լիտրը հեղուկների չափերն են:
5. չափման տվյալ միավորի մեջ պարունակող նյութի քանակը ◆ երկու չափ գարի
6. որևէ նշան, թիվ, թղթի կտրոն և այլն, որով որոշվում է մի բանի մեծությունը, ծավալը և այլն, չափսը ցույց տվող նիշ ◆ Պատի վրա գիծ է քաշել՝ իր հասակի չափն իմանալու համար:
7. մարմնի կամ նրա մի մասի մեծությունը, որ չափում են զգեստ կամ կոշիկ կարելու համար, չափս ◆ Այս շապիկը իմ չափին է:
8. համեմատվող առարկաների ծավալային, տարածական և այլն համապատասխանություն ◆ Այս շենքն էլ մյուսի չափն ունի}:}
9. սահման, որևէ բանի ընդունված նորմա ◆ քաղաքավարության, հարգանքի չափը պահպանել
10. չափանիշ (գնահատման, որակման) ◆ Ամեն մարդու չափով ես չափում:
11. որևէ բանի ազդեցության ուժ, մեծություն, արժեք, կշիռ ◆ Նրա գիտելիքների չափը բոլորին հայտնի է։
12. (գրկն․) ոտնավորի մի տողի ոտքերի ու վանկերի քանակը, բանաստեղծության հնչյունային ռիթմի ամենաընդհանուր սխեման՝ ուրվագիծը, այսինքն՝ որոշակի դիրքերում որոշակի հնչյունային տարրերի հանդես գալու ենթադրելիություն
13. որևէ երգ, եղանակ երգելու կամ նվագելու արագության աստիճանը (երժշտ.) (տեմպ)
14. յուրաքանչյուր ձայնանիշի տևողությունը (տակտ.)
15. կարգ, կանոն (հնց․)
16. մոտ, շուրջ, մոտավորապես ◆ հարյուրի չափ մարդ կար
17. մեծությամբ, ծավալով ◆ ընկույզի չափ ոսպի չափ
18. համեմատ, համապատասխան, հավասար ◆ նրա չափ եռանդ ունի
19. աստիճան ◆ շլացնելու չափ
20. չափման միավոր, որը նախատեսված է ֆիզիկական մեծության վերարտադրման համար
21. (մսնգ․) ձգող սարքում երկու զույգերի միջև եղած չափ, տարածություն

Հոմանիշներ

1. չափաքանակ, քանակ, քանակություն (որոշակի քանակ, որ ընդունվում և գործածվում է իբրև միավոր)
2. չափոց, տափ (գվռ) (որևէ աման, անոթ և այլն, որի տարողությունն ընդունվում է իբրև չափի միավոր)
3. չափանիշ (գնահատմա, որակման չափը ցույց տվող նիշ)
4. չափս (զգեստ, կոշիկ և այլն կարելու համար մարմնի կամ նր մի մասի մեծությունը)
5. սահման, կոպար (որևէ բանի ընդունման նորմա)
6. ուժ, մեծություն, կշիռ, արժեք (որևէ բանի ազդեցության)
7. տեմպ (երաժշտական գործի, եղանակի արագության աստիճանը) (երժշտ.)
8. տակտ, կշռույթ (յուրաքանչյուր ձայնանիշի տևողությունը) (երժշտ.)
9. մոտավորապես, մոտ, շուրջ
10. համեմատ, համապատասխան, հավասար

Արտահայտություններ

1. չափ առնել
   1. որևէ բանի չափսը բռնել
   2. փորձով իմանալ մեկի ուժը, զորությունը, կարողությունը
2. չափ գցել-արշավասույր վազեցնել
3. չափ զարկել - տե՛ս չափ տալ
4. չափ ընկնել-արշավասույր վազել
5. չափ մտնել - եռանդագին աշխատել
6. չափ տալ
   1. ձեռքի շարժումներով երգի երաժշտության չափը ցույց տալ
   2. կառավարել, գլխավորել, ղեկավարել
   3. ման գալ, թափառել
   4. չափ գցել
   5. չափ ընկնել
7. չափը իմանալ, ճանաչել - իր վիճակին, դիրքին, հեղինակության և այլն համապատասխան պահել իրեն
8. չափի զգացում - չափավորություն
9. չափի տակ դնել-որոշակի չափի ենթարկել, նորմավորել
10. չափից ավելի, չափից անց, չափից դուրս - հարկ եղածից պահանջվածից ավելի, ծայրահեղ աստիճանի, չափազանց
11. չափով- որոշ քանակով
    1. փոքր քանակությամբ, քիչ, խնայելով
12. իր չափերով չափել- իր հետ համեմատել, իրեն որպես չափանիշ ընդունել
13. չափ ածել - տե՛ս վազեցնել
14. չափ անել - տե՛ս լցնել
15. չափ դնել - տե՛ս չափավորել
16. չափ ու ձև անել - տե՛ս կշռադատել
17. չափ չափ անել - տե՛ս վազել

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ size, dimension, extent, actual measure գերմաներեն՝ դանիերեն՝ թուրքերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ мера (ru) ‎(mera), мерка (ru) ‎(merka), метр (ru) ‎(metr) վրացերեն՝ ზომა, მოცულობა ֆրանսերեն՝

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

• Լ․ Մուղնեցյան, Մասնագիտական տերմինների բացատրական բառարան, Գյումրի, «Իմաստասեր Անանիա Շիրակացի համալսարանի տպագրություն», 2007 — 268 էջ։
• Ս․ Գասարջյան, Ճարտարապետական և շինարարական տերմինների ռուս-հայերեն և հայ-ռուսերեն բացատրական բառարան, Երևան, 2007 — 572 էջ։
• Կ․Ե․ Մելիք-Վրթանեսյան, Մ․ Ա․ Տոնյան, Երաժշտական բացատրական բառարան, Երևան, «Խորհրդային գրող», 1989 — 270 էջ։
• Մելս Սանթոյան, Արեն Սանթոյան, Գրականագիտական բառարան, Երևան, «Վան արյան», 2006 — 209 էջ։
• Մ․Մ․ Ռոզենտալի, Փիլիսոփայական բառարան (Հայաստան), Երևան, 1975 — 468 էջ։