Հայերեն

ՄՀԱ՝ [iʃˈχɑn]

Դասական ուղղագրութեամբ՝ իշխան

վանկեր՝ իշ•խան

Ստուգաբանություն

Փոխառություն իրանական աղբյուրից՝ *xšān(a). հմմտ. պարթևերեն xšayant (xšynd) «իշխան»։

Գոյական

(նորբ․) իշխող, տիրող, ազդեցություն ունեցող մարդ
(պատմ․) Հին Հայաստանում՝ ժառանգական կալվածատեր և տոհմատեր, նահապետ, նախարար ◆ Էսպես է ասում Թաթուլ իշխանը: Հովհաննես Թումանյան ◆ Օ, դղյակում նստած …իշխաններ շվայտ ու անկարող։ Եղիշե Չարենց ◆ Հնագետը բուրգի ծայրից կանչեց, թե ինքը գտել է Բակուր իշխանի դամբարանը։ (Ակսել Բակունց)
(պատմ․) մի երկրի՝ երկրամասի ժառանգական միապետ՝ կայսրից կամ թագավորից ցածր ◆ Ես տղան եմ տեր իշխանի այս երկրի։ (Ավետիք Իսահակյան) ◆ Այնինչ Մարկոսը, այդ նախկին ջրկիրը, դռնապանը, ինքը ոչ ոք բարևին չէր սպասում, բացի մեկի և այդ մեկը երկրի իշխանն էր՝ նահանգապետը։ (Շիրվանզադե)
(պատմ․) ժառանգական պատվավոր տիտղոս, որ կրում էին նախկին ժառանգական կալվածատերերի՝ իշխանների սերունդները կամ երկրի պետերի կողմից դրան արժանացածները ◆ Այդ անշարժ դիրքի մեջ նա նմտնվում էր մի մարմարիոնե արձանի, որով սիրահար հարուստ իշխանները երբեմն իրենց պալատների սարվույթներն են զարդարում։ (Մուրացան)
(պատմ․) արքունական պալատում բարձրաստիճան անձ, խորհրդական, ազդեցիկ մարդ
(պատմ․) ընդհանրապես՝ ազդեցիկ մարդ, որի ձեռքում էր գտնվում հասարակական գործերի տնօրինությունը
(կենդբ․) ոսկրային ձկների խմբին պատկանող համեղ ձուկ, որ ապրում է Սևանում (ունի չորս ցեղ՝ ձմեռային բախտակ, գեղարքունի, ամառային բախտակ, բոջակ)
(փխբ․) վեհ՝ մեծահոգի՝ ազնվաբարո և լրջամիտ մարդ
(խոհր․) պատրաստւմ են խաշած, շոգեխաշած, տապակած, խորոված, համեմում թարխունով

Ածական

իշխանին հատուկ, իշխանական, իշխանավայել
իշխող, տիրող, տիրապետող
(հզվդ․) ինքնիշխան, ազատ ◆ Ապավինում է ձեր իշխան կամքին և կախում չունի բարեկամական նրա փափագից։ Վազգեն Շուշանյան

Հոմանիշներ

իշխանավոր, տեր
(պատմ․) կալվածատեր, տոհմապետ, նախարար
(կենդբ․) իշխանաձուկ, բախտակ (ձմեռային, ամառային), գեղարքունի, բոջակ

Արտահայտություններ

իշխանաց իշխան (պատմ․) - Հին Հայաստանում ՝ արաբական տիրապետության ժամանակաշրջանում՝ Բագրատունիների տոհմի նախարար, որին ամիրապետները ճանաչում էին իբրև նախարարների ավագը և որին հանձնում էին երկրի մասնակի կառավարումը
իշխան լինել (հնց․) - կարող լինել, համարձակվել

	Եզակի թիվ	Հոգնակի թիվ
Ի արտաքին հոլովում
Ուղղ.	իշխան(ը)	իշխաններ(ը)
Սեռ.	իշխանի	իշխանների
Տր.	իշխանին	իշխաններին
Հայց.	իշխանի(ն)	իշխանների(ն)
Բաց.	իշխանից	իշխաններից
Գործ.	իշխանով	իշխաններով
Ներգ.	(իշխանում)	(իշխաններում)

Բաղադրյալ բառեր
իշխանաբաղձ իշխանաբար իշխանադուստր իշխանազ իշխանազանց իշխանազանցորեն իշխանազանցություն իշխանազարմ իշխանազդու իշխանազերծ իշխանազն իշխանազնություն իշխանազնուհի իշխանազոր իշխանազրկել իշխանազրկվել իշխանազրկություն իշխանազրկում իշխանազուն իշխանազուրկ իշխանաժողով իշխանական իշխանականորեն իշխանականություն իշխանակին իշխանակիր իշխանակից իշխանակցել իշխանակցություն իշխանաձագ իշխանաձուկ իշխանաճուտ իշխանամոլ իշխանամոլաբար իշխանամոլական իշխանամոլություն իշխանայք իշխանանալ իշխանանիստ իշխանաշուք իշխանապանծ իշխանապաշտ իշխանապաշտաբար իշխանապաշտական իշխանապաշտորեն իշխանապաշտություն իշխանապատկան իշխանապես իշխանապետ իշխանապետական իշխանապետություն իշխանապերճ իշխանապուր իշխանասաստ իշխանասեր իշխանասիրաբար իշխանասիրական իշխանասիրություն իշխանավայել իշխանավայելորեն իշխանավարի իշխանավարություն իշխանավոր իշխանավորական իշխանավորականություն իշխանատենչ իշխանատենչաբար իշխանատենչական իշխանատենչորեն իշխանատենչություն իշխանատոհմ իշխանատոհմիկ իշխանատուն իշխանատուն իշխանացնել իշխանացում իշխանափայլ իշխանիկ իշխանորդի իշխանորեն իշխանություն իշխանուհի անիշխան անիշխանանալ անիշխանական անիշխանականություն անիշխանորեն անիշխանություն ինքնիշխան ինքնիշխանաբար ինքնիշխանական ինքնիշխանորեն ինքնիշխանություն

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ prince, trout գերմաներեն՝ դանիերեն՝ թուրքերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ властелин (ru) ‎(vlastelin), владыка (ru) ‎(vladyka), князь (ru) ‎(knjazʹ), форель (ru) ‎(forelʹ), ишхан (ru) ‎(išxan) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

Աղբյուրներ

Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

Գրգեարյան Հ․Ղ․, Հարությունյան Ն․Մ․, Տնտեսական աշխարհագրության տեղեկատու բառարան (խմբ. Ավագյան Գ․Ե․), Երևան, ««Լույս» հրատարակչություն», 1982 — 408 էջ։
Սերգեյ Ավագյան, Հայերեն-անգլերեն-ռուսերեն խոհարարական բացատրական բառարան, Երևան, «ԴԱԼԼ», 2009 — 240 էջ։
Ալինա Մուրադյան, Նորածանոթ բառերի բացատրական բառարան (Իմաստասեր Անանիա Շիրակացի համալսարան), Երևան, 2006 — 60 էջ։