քիթ

Հայերեն

հայկական քիթ

• ՄՀԱ՝ [kʰitʰ]

Դասական ուղղագրութեամբ՝ քիթ

վանկեր՝ քիթ 

Ստուգաբանություն

Ծագումն անհայտ է։

Գոյական

1. մարդու և կենդանիների հոտառության ու շնչառության գործարանի արտաքին մասը, որ գտնվում է մարդկանց դեմքի, կենդանիների դնչի վրա` բերանից վերև
2. հոտառության գործարան, հոտառություն
3. մի քանի կենդանիների դունչը, ցռուկը (ձկան, խոզի)
4. փղի կնճիթ
5. մեծաքիթ մարդ ◆ Էդ քթին ասա մի քիչ հեռու գնա։ ◆ Ո՞ր Համոն է, քի՞թը: (փխբ․) (ծաղր.)
6. զանազան գործիքների սուր ծայրը (մկրատի, դանակի)
7. զանազան առարկաների սրավուն ծայր (կոշիկի)
8. նավի ցռուկ
9. ցամաքի սրավուն, երկար ու նեղ շերտ
10. թռչունների կտուց

Հոմանիշներ

1. ունչ, ռունգ, ռնգունք, հոտոտելիք, հոտառություն
2. ցռուկ (նավի, շան, գայլի), դունչ (եզան), արծվեռունգ (արծվի), պատիճ (փղի), կնճիթ (խոզի, միջատի), խոփացռուկ (խոփի)
3. տեսակները՝ արծվաքիթ, հունական քիթ, տափակ քիթ, տոլմա քիթ, ծութքիթ, քայլաքթիկ (բրբ․), չոքուկ, պռթնուկ, խնխըն, սոլուլ քիթ, թենեք քիթ, դեմեր քիթ, սոխըռաց քիթ, գուզ քիթ, մրուզ քիթ, մռնչիկ

Արտահայտություններ

1. քիթ անել - նեղանալ, թվել
2. քիթ բարձրացնել - արհամարհել, բանի տեղ չդնել
3. քիթ թափ տալ - հոխորտալ
4. քիթ հանել
   1. նոր մոմի ծայրը փոքր-ինչ տաշել կամ հալել, վառելու համար
   2. մատիտի ծայր անել, սրել
5. քիթ պոչ ընել - նույնն է` քիթ անել (արևմտհ․)
6. քիթ սրբելու ժամանակ չունենալ - չափազանց զբաղված լինել
7. քիթ վեր քաշել - նույնն է՝ քիթը վեր քաշել
8. քիթ գցել - արհամարհանքով վերաբերվել
9. քիթ քթի խոսել, քիթթի տալ - մտերմաբար զրուցել, քչփչալ
10. քիթերնուն տակ խնդալ - նույնն է՝ քթի տակ ծիծաղել (արևմտհ․)
11. քիթը բարձր պահել - գոռոզանալ, հպարտանալ, ինքնահավան լինել
12. քիթը բարձրացնել - արհամարհել, նույնն է՝ քիթը բարձր պահել
13. քիթը բերանը մեկ անել - սաստիկ ծեծել
14. քիթը գետին կպչել - ծանր բեռան տակ կքել
15. քիթը երկար - մեծամիտ, ամբարտավան
16. քիթը երկինք ցցել - ինքնահավան լինել
17. քիթը իր ճաշի վրա պահել - իր գործին կենալ, ուրիշի գործերին չխառնվել
18. քիթը խոթել մի բանի մեջ - իրեն չվերաբերողմի բանի խառնվել
19. քիթը խպշտել - հուզմունքից, լացից և այլն քիթը վեր քաշել
20. քիթը կախ - տխուր, մոլորված- շվարած
21. քիթը կախել, կախ անել - թթվել, մռայլվել
22. քիթը կախ մնալ - մոլորվել, շվարել
23. քիթը կոխել - նույնն է՝ քիթը խոթել, մեկի աչքը կոխել, ցույց տալ
24. քիթը հոտ առնել - նախազգալ
25. քիթը մխալ - նույնն է՝ քթի մուխը դուրս գալ
26. քիթը մտնել մեկի
    1. մեկին շատ մոտիկ հանգնել
    2. աշխատել, հաճոյանալ, բարյացկամությանն արժանանալու ձգտել, շողոքորթել
27. քիթը սրվել - չափազանց նիհարել
28. քիթը վազել - խլինքը ծորել
29. քիթը վեր խմել - խլինքը ներշնչելով ներս քաշել
30. քիթը վեր ցցել
    1. նույնն է՝ քիթը ցցել
    2. զարմանալ
    3. ապշահար լինել
31. քիթը վեր քաշել
    1. նույնն է՝ քիթը վեր խմել
    2. մեծամտանալ, գոռոզանալ
    3. զզվել, գարշել
    4. տարակուսել, չհավատալ
    5. դեմքը թթվեցնել
32. քիթը տնկել
    1. մեծամտանալ, գոռոզանալ
    2. հղիանալ
33. քիթը տրորել - կոտր գցել, մեծամտությունը, ինքնավստահությունը զսպել (խիստ խոսքով, գործի անհաջողությամբ և այլն), քթին տալ
34. քիթը ցից, ցցած - ինքնահավան, գոռոզամիտ
35. քիթը ցցել - գոռոզանալ, փքվել
36. քիթը ունքերից բարձրացնել - հպարտանալ, գոռոզանալ
37. քիթը ուռցնել - նեղանալ
38. քիթը քամուն բռնել - պարապ, անգործ կանգնել
39. քիթը քաշ անել - նույնն է՝ քիթը կախել
40. քիթը քարին առնել, գալ խփել - անհաջողության հանդիպել
41. քիթին չտալ - չհավանել
42. քիթն առնել - մկրատով մոմի կամ պատրույգի ծայրը կտրել
43. քթի մազ
    1. քթանցքներում աճած մազ
    2. ձանձրալի մարդ, զահլա տանող մարդ
    3. աներես, օձիքից պոկ չեկող մարդ
    4. ծայրահեղորեն բծախնդիր մարդ
44. քթի մեջ (միջից) խոսել
    1. ռնգային արտասանությամբ խոսել, ռնգախոսել
    2. ինքն իրեն խոսել, ուրիշներին անլսելի, անհասկանալի կերպով խոսել, քրթմնջալ
45. քթի մուխը հանել - ցավ, մրմուռ պատճառել, մրմռացնել
46. քթի տակ (տակին) լինել - շատ մոտիկ լինել, կողքը, մոտը լինել
47. քթի տակ «տակին) մեկի - մեկի աչքի առջև
48. քթի տակ (տակին) ասել, խոսել, երգել և այլն - շատ ցածր ձայնով, իր համար միայն լսելի կերպով ասել, խոսել, երգել և այլն
49. քթի տակ ժպտալ, ծիծաղել, խնդալ - անձայն ծիծաղել, իր համար աննկատելի կերպով ծիծաղել, ժպալ (սովորաբար ծաղրական արտահայտությամբ)
50. քթի տակին մրմռալ, մրթմրթալ, փնթփնթալ - ոէրիշներին անլսելի կերպով խոսել, քրթմնջալ
51. քթին դեմ անել
    1. ցույց տալ, աչքը կոխել
    2. որևէ բան մեկին առաջարկել ու համոզելու ձգտել
52. քթին թխել - հարվածել, խփել
53. քնթին խնդալ - ձեռք առնել, ծաղրել
54. քթին տալ - խիստ պատասխանով, մերժումով և այլն կոտր գցել
55. քիթեն բռնել - նույնն է՝ քթից բռնել (արևմտհ․)
56. քթից այն կողմ չտեսնել - անհեռատես լինել, շրջահայաց չլինել
57. քթից բերել
    1. հաճույքը, բավականությունը խանգարել, խափանել
    2. տանջել, չարչարել
    3. հարամ անել, վայելել չթողնել
58. քթից բռնել
    1. ստիպել, պարտադրել, բռնանալ
    2. իրեն ենթարկել, հնազանդեցնել
59. քթից բռնած ման ածել - լիովին իրեն ենթարկել, իր կամակատարը դարձնել
60. քթից(ը) բռնես՝ հոգին դուրս կքա, հոգին կտա - շատ թույլ, անուժ է
61. քթից(ը) գալ - չկարողանալ վայելել, հարամ դառնալ, լինել
62. քթից դուրս թռած (մեկի) - շատ նման
63. քթից ետ բերել - նույնն է՝ քթից բերել
64. քթից ընկնողը հազար կտոր կլինի
    1. շատ գոռոզ, ինքնահավան է
    2. շատ մռայլ է
65. [[քթից ծուխ հանել մեկի
    1. սաստիկ ցավ, կսկիծ պատճառել
    2. սաստիկ թունդ լինել (խմիչքի մասին)
66. քթից(ը) հանել - նույնն է՝ քթից բերել
67. քթից մուխ դուրս քալ, ելնել - ցավ, կսկիծ ունենալ, կսկծալ
68. քթով լինել մեկի հետ - խռով, նեղացած լինել մեկից
69. քթովը դիպչել, ընկնել - մի բանի հոտ զգացվել
70. քթովը տալ - անպատվելով բերածը վերադարձնել, ետ տալ
71. քիթ թափ տալ - տե՛ս հոխորտալ, չարանալ
72. քիթ պոչ անել
73. քիթ ու մռութը կախել
74. քիթ ու մռութ անել
75. քիթ ու պռունկ անել
76. քիթ ու պռոշ անել
77. քիթը աղաղել - տե՛ս անպատվել
78. քիթն արյունվել - տե՛ս վնասվել
79. քիթը բերանը մեկ անել - տե՛ս ծեծել
80. քիթն ի վեր քացախ փչել - տե՛ս ծաղրել
81. քիթը խոռվել - տե՛ս վնասվել
82. քիթը կուչ ածել - տե՛ս խոժոռել
83. քիթը հով մտնել - տե՛ս քամապնչել
84. քիթը հոտ առնել - տե՛ս նախազգալ
85. քիթը մեծանալ - տե՛ս հպարտանալ
86. քիթը պռունգը զատկի ձվի հանգը նշխել - տե՛ս ծեծել
87. քիթը ցեխին քսել - տե՛ս նվաստանալ, կոտրվել
88. քիթը ունքերից բարձրացնել - տե՛ս հպարտանալ, մեծամտել
89. քիթը քամի մտնել - տե՛ս քամապնչել
90. քիթը քաշ անել - տե՛ս խոժոռել
91. քթի լաթ - տե՛ս թաշկինակ
92. քթի միջից խոսել - տե՛ս խոնթփնթալ
93. քթին բուրվառ տալ - տե՛ս ծաղրել
94. քթին ձեթ տալ - տե՛ս շողոքորթել, համոզել
95. քթին տալ - տե՛ս մերժել
96. քթից բռնած ման ածել - տե՛ս խաբել
97. քթով ճանճ քշել - տե՛ս քնել
98. քթի միջից խոսել - տե՛ս խոնթխնթալ
99. քիթը տնկած - անբարտավան
100. քիթը տրորել - նախատել

Թարգմանություններ
ռուսերեն՝ нос (ru) ‎(nos) անգլերեն՝ toe, nose, beak գերմաներեն՝ դանիերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

Ստուգաբանություն

Փոխառություն՝ հին ֆրանսերեն quite:

Ածական

1. ազատ, զերծ

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

Վիքիպեդիայում հոդված կա հետևյալ թեմայով՝ Քիթ: