ականջ

Հայերեն

• ՄՀԱ՝ [ɑˈkɑnd͡ʒ]

Դասական ուղղագրութեամբ՝ ականջ

վանկեր՝ ա•կանջ 

Ստուգաբանություն

Հավանաբար բնիկ հնդեվրոպական ծագում ունի, բայց ճիշտ ձևի վերականգնումը դժվարություններ է հարուցում։

Բացատրություն

1. (նորբ․) լսողության օրգան,ուշ, ունկն, լսելիք

Գոյական

ականջ

Ջութակի ականջները

վանկեր՝ ա•կանջ 

1. լսողության օրգան, լսելիք ◆ Ականջի բորբոքում։
2. լսողության օրգանի երևացող մասը, արտաքին ականջ ◆ Մայրը ձախ ձեռքով գրկեց որդու պարանոցը, իսկ աջ ձեռքով բռնեց նրա ականջից: (Րաֆֆի)
3. (փխբ․) լսելու ունակություն, լսողություն ◆ Ձեր ականջը մեղմահնչյուն փայփայում է դաշնամուրը։ Հովհաննես Հովհաննիսյան ◆ Սուր ականջ ունի։
4. (խհրր․) ձվի, արաժանի, կոնյակի (կամ օղու) խառնուրդով ալյուրից պատրաստված խմորեղեն
5. ականջի նմանություն ունեցող զանազան իրեր՝ առարկաներ կամ դրանց մասեր
6. (երժշտ․) լարային գործիքների փայտյա կամ մետաղյա փոքրիկ ձող, որի վրա փաթաթում են լարերը և ոլորելով լարում
7. անհրաժեշտ տեղեկություններ հավաքող և գաղտնաբար յուրայիններին հայտնող մարդ, լրտես, իրազեկիչ ◆ Հայոց նախարարներին մի հավատարիմ ականջ է հարկավոր ունենալ Տիզբոնում։ (Րաֆֆի)
8. (բրբ․) ասեղի անցք ◆ Բրդի թելը, ոսկրոտ մատները դողդողացնելով, ասեղի ականջով էր անցընում։ (Ակսել Բակունց)
9. (բրբ․) ճախարակի իլիկի ծայրին ամրացվող կաշվի կտոր, որ իլիկը պահում է իր տեղում և որտեղով յուղում են ճախարակը ◆ Ձեթ եմ ածել ականջներդ: (Ղազարոս Աղայան)
10. կամրջագլխի անկյունը ◆ Ամենալայն անցքը, ուր կարելի էր կանգնել ու եկողին տեղ տալ, կամրջի երկու ականջների մոտի ետ բացված փոքրիկ հրապարակներն էին։ (Պերճ Պռոշյան)
11. լցված ջվալի բերանի անկյունի ազատ թողնվող բռնատեղերը և կամ օղակաձև հարմարանքները ջվալի եզրերին՝ բռնելու համար, ունկ
12. (փխբ․) որոշ կոշիկների հագնելու հարմարանք, բռնակ
13. անցք կամ ակոսաձև փորվածք գերանի ծայրին՝ կապելու և այլ նպատակների համար, թորիծ ◆ Զինվորներից ոմանք սկսեցին կացնով ականջներ շինել գերանների ծայրերին, թոկերով կապկպել ու լաստեր կազմել։ Ստեփան Զորյան
14. (բրբ․) սայլի կամ արորի առեղի ծայրի սեպը, որից կապում են լուծը
15. (բրբ․) փայտե հարմարանք, որը ջրաղացի չախչախը միացնում է կրիճակի հետ

Հոմանիշներ

1. ունկ(ն) (հին) (գրք․), (հնց․) լսարան, լսելիք
2. լսողություն
3. իրազեկիչ, գործակալ, բանորսակ, մատնիչ, լրտես, ինֆորմատոր
4. կանթ, լամբ, ունկ, անկղ (հնց․)

Արտահայտություններ

1. ականջ անել, ականջ դնել
   1. լսել ◆ Սուսս..ականջ արա, հովիվն է կանչում։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Ահա կարդամ, ականջ դրեք: Հովհաննես Թումանյան
   2. ի նկատի ունենալ, հաշվի առնել, մեկի ասածին հետևել ◆ Ինչքան էլ գիտուն լինի մարդ, էլի մեկ-մեկ պետք է ականջ դնի մեծի խոսքին։ (Գարեգին Սևունց)
   3. գաղտնաբար լսել ◆ Մեր ամեն խոսքին ականջ են դնում: Հովհաննես Թումանյան
2. ականջ կախել - լսել, ուշադրություն դարձնել, համաձայնել ◆ Գյուտը այս անգամ ականջ կախեց ծերուկի խոսքերին։ Դերենիկ Դեմիրճյան
3. ականջ(ը) տալ
   1. ուրիշի ասածով շարժվել
   2. ունկնդրել ◆ Իջնելով գետափը՝ նա նայեց քարին ու ականջը տվեց գետի վշշոցին։ Դերենիկ Դեմիրճյան ◆ Որ… ամենքի առաջ դուռը բաց անի, ամենքին ականջ տա - ողջ օրը պիտի չնչին գործերով զբաղվի։ Վրթանես Փափազյան
4. ականջը արնոտել, ականջը կտրել - տղա նշանել
5. ականջը բուրդ` բամբակ կոխել՝ խրել՝ ճխտել - չլսել, ասվածին ուշադրություն չդարձնել, անտեսել
6. ականջը գցել - իմաց տալ, տեղեկացնել
7. ականջը դռանը լինել - նորությունների սպասել, սպասումի մեջ լինել ◆ Աչքս ճամբին ու ականջս միշտ դռանն էր կարոտից։ Հովհաննես Թումանյան
8. ականջը ընկնել - ականջին հասնել
9. ականջը թեթև - շուտ լսող ◆ Ականջդ ինչքան թեթև է, - ասաց ծերունին Տիտոսին։ (Ակսել Բակունց)
10. ականջը լցնել - տրամադրել մեկի դեմ՝ նրա մասին աննպաստ բաներ խոսելով
11. ականջը խոսել, ականջը կանչել
    1. ականջի մեջ խշշյուն զգալ
    2. հիշել, մտաբերել ◆ Տարօրինակ մարդ մըն է աս Թորոս աղան, ականջը խոսի: Հակոբ Պարոնյան
12. ականջը ծակել
    1. ականջի բլթակը ծակել՝ գինդ անցկացնելու համար
    2. շատ սուր ձայն հանելով լսողությանը տհաճություն պատճառել
    3. միամտորեն մեկին մի բան հայտնել, գլխի գցել
13. ականջը ծակ
    1. շուտ լսող
    2. խոսք չլսող՝ բանի տեղ չդնող
14. ականջը ծանր - լսողությունը թույլ՝ վատ
15. ականջը ծանրանալ - խլանալ, դժվարությամբ լսել, թեթև խլանալ ◆ Հպատակների մի մասի ականջները ծանրանում են, մյուս մասինը բոլորովին խլանում։ Հովհաննես Թումանյան
16. ականջը ծվալ - նախազգալ, կանխազգալ
17. ականջը կախ
    1. արթուն, ուշադիր
    2. հանգիստ, խաղաղ բնավորությամբ
    3. գաղտնի խոսակցություններ լսելու հետամուտ
    4. իր գործով զբաղվող, ուրիշի գործին չխառնվող ◆ Նա, ականջը կախ, իր գործին է։
18. ականջը կախել
    1. ուշադրությամբ լսել
    2. գոռոզությունը ընկճվել, խեղճանալ
19. ականջը կտրել
    1. ականջը արնոտել
    2. անասունի ականջը կտրել, որպես որևէ բանի նշան
20. ականջին օղ անել - մեկի պատվերը՝ խրատը՝ բացատրությունը մտքում պահել
21. ականջը ձայնի պահել - լսելու պատրաստ լինել
22. ականջը ձենի լինել - որևէ լուրի սպասել, սպասողական վիճակում լինել ◆ Գիշերը Հասմիկը քնում էր ականջը ձայնի: (Վիգեն Խեչումյան)
23. ականջը մտնել
    1. հասկանալ, ըմբռնել
    2. մեկին շարունակ որևէ բան ասել, մեկի ականջին շարունակ զանազան բաներ ասելով՝ տրամադրել մի բանի դեմ կամ հօգուտ
24. ականջը ոլորել
    1. ականջի բլթակը քաշելով ցավ պատճառել (որպես պատիժ)
    2. խրատել, հանդիմանել, մի բան անելուց զգուշացնել
    3. կողմնակի կերպով սրտի ուզածը հայտնել
    4. շնորհավորելու համար ականջից քաշել
25. ականջը պահել մի բանի - ուշադրությամբ հետևել մի բանի, հսկել
26. ականջը սղոցել՝ խարտոցել
    1. անընդհատ միևնույն բանն ասելով զզվեցնել ◆ Էդ ականջ խարտոցող Սիմոն անունը երազիս մեջ էլ եմ լսում։ (Ավետիք Իսահակյան)
    2. (երժշտ․) աններդաշնակ ձայներով տհաճություն պատճառել
27. ականջը սրել՝ լարել - ուշադրությունը լարել լավ լսելու համար
28. ականջը տնկել, ականջները ցցել - ականջը սրել
29. ականջը քաշ - ականջը կախ
30. ականջը քաշել - ականջը ոլորել
31. ականջը քորել - ինչ անելը չիմանալ
32. ականջը օձ մտնել
    1. ականջը խցվել, չլսել
    2. չանսալ, խոսքին ուշադրություն չդարձնել
33. ականջները՝ ականջներին մազոլ բուսնել (անհնձ․) - միևնույն բանը շատ լսելուց կամ շարունակ լսելուց հոգնել՝ ձանձրանալ
34. ականջները վարձու տալ ՝ փոխ տալ - ցրված՝ անուշադիր լինել, ուշադրությամբ չլսել
35. ականջի բամբակը՝ բուրդը հանել
    1. ուշադիր լինել, լսել
    2. հույսը մի բանից կտրել
36. ականջի կոնք - ականջախեցակ
37. ականջի միսն ուտել - շատ խնդրելով կամ կրկնելով ձանձրացնել, լսողությունը հոգնեցնել
38. ականջի ետևը՝ քամակը՝ տակը գցել
    1. չլսելու տալ, ուշադրություն չդարձնել
    2. գործը՝ հանձնարարությունը՝ խնդիրքը անուշադրության մատնել
39. ականջի ետևը տեսնել - ասվում է՝ ցույց տալու համար մի բանի անկարելիությունը ◆ Ականջիդ հետևը կտեսնես, այդ բանը չես տեսնի։
40. ականջին հասցնել
    1. ականջին խփել
    2. լուր հաղորդել, լուր տալ ◆ Նրա ականջին հասցրին, որ իր աները՝ Գեդեոնն է օժանդակել Ատոմին։ Դերենիկ Դեմիրճյան
41. ականջին օղ անել - իբրև խրատ մտքում պահել, իբրև խրատ միշտ հիշել
42. ականջի տակ մի բան անել - մեկի կողքին մի բան անել, երգել, աղմկել, անդադար խոսել և այլն
43. ականջի տակը քորել
    1. հեգնել
    2. ականջը քորել
44. ականջի տակով անցնել - հարևանցի կերպով իմանալ մեկի կարծիքը մի բանի մասին
45. ականջին գալ
    1. լսել
    2. լսողությամբ սխալվել, որևէ բան լսելու պատրանք ունենալ
46. ականջն ընկնել, ականջովն ընկնել - լսել, ականջին հասնել ◆ Նրա ականջովն էր ընկել մի խուլ ձայն, որ գետնի տակից էր գալիս։ (Ակսել Բակունց)
47. ականջին՝ ականջումը հալել - խոսքը լավ հասկացնել՝ բացատրել, հալել՝ ականջը լցնել
48. ականջին հասնել - միջնորդաբար մի բան լսել՝ իմանալ, լսողությանը հասնել
49. ականջիցը հանել (բուրդը) - ականջի բամբակը հանել
50. մի ականջից մտնել, մյուսից դուրս գալ՝ ելնել
    1. լսածից ոչ մի բան մտքում չպահել, լսածը անմիջապես մոռանալ
    2. ասածը՝ խոսքը բանի տեղ չդնել, հաշվի չառնել
51. ականջները լարել՝ չորս անել, չորս ականջով լսել - մեծ ուշադրությամբ լսել
52. ականջ ծովու - ծովախորշ
53. ականջի թոռ - քունք
54. ականջին ասել - շշնջալ
55. ականջին դիպչել - լսել
56. մեծ կտորը ականջը թողնել՝ մնալ - սպառնալիքի արտահայտություն ◆ Այնպես ջարդ ու փշուր անել, որ մեծ կտորը ականջը մնա:
57. իշի (ուղտի) ականջում քնել - իրականությունից անտեղյակ լինել
58. ականջի ծայրով լսել

Ի արտաքին հոլովում
	Եզակի թիվ	Հոգնակի թիվ
Ուղղ.	ականջ(ը)	ականջներ(ը)
Սեռ.	ականջի	ականջների
Տր.	ականջի(ն)	ականջների(ն)
Հայց.	ականջ(ը)	ականջներ(ը)
Բաց.	ականջից	ականջներից
Գործ.	ականջով	ականջներով
Ներգ.	ականջում	ականջներում

Թարգմանություններ

անգլերեն՝ ear, peg գերմաներեն՝ Ohr դանիերեն՝ øre իսպաներեն՝ oido իտալերեն՝ orecchio հոլանդերեն՝ oor հունարեն՝ αυτί շվեդերեն՝ örat պորտուգալերեն՝ ouvido թուրքերեն՝ kulak ռուսերեն՝ ухо (ru) ‎(uxo), наушник (ru) ‎(naušnik), доносчик (ru) ‎(donosčik), осведомитель (ru) ‎(osvedomitelʹ), площадка у входа на мост (ru) ‎(ploščadka u vxoda na most), ушко (ru) ‎(uško), петля (ru) ‎(petlja), печенье (ru) ‎(pečenʹje) վրացերեն՝ ყურის ֆրանսերեն՝ oreille

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

• Ալինա Մուրադյան, Նորածանոթ բառերի բացատրական բառարան (Իմաստասեր Անանիա Շիրակացի համալսարան), Երևան, 2006 — 60 էջ։

Վիքիպեդիայում հոդված կա հետևյալ թեմայով՝ Ականջ: