աչք

Հայերեն

Դասական ուղղագրութեամբ՝ աչք

վանկեր՝ աչք 

Գոյական

1. տեսողության գործարան ◆ Նրանք բոլորն էլ թիկնավետ էին, խարտյաշ մազերով, աշխույժ կապույտ աչքերով։ (Ավետիք Իսահակյան)
2. տեսնելու ընդունակություն, տեսողություն ◆ Մանուկը մի քանի բան էր գրել ավազի վրա, մայրը աչքերը լարելով կարդաց։ (Ավետիք Իսահակյան)
3. հայացք, նայվածք ◆ Իսկ Ադամ ծանր ու հաստատուն քայլերով հետևում էր նրան, աչքերը չհեռացնելով նրա կրակե բոցերի պես ծփծփացող ճաճանչագեղ մազերից։ (Ավետիք Իսահակյան)
4. հսկողություն, խնամք
5. շատ սիրելի անձ (փխբ․)
6. նման առարկաների մեջ ամենալավը, ամենաընտիրը, լավագույնը (փխբ․) ◆ Այս քաղաքը աշխարհի աչքն է։ (Ավետիք Իսահակյան)
7. շինարարության առանձին բաժանմունք՝ մաս ◆ Հարստացողը մի աչք ավել էր տուն շինում կամ մի կտոր հող առնում։ (Ակսել Բակունց)
8. կահույքի և նման այլ իրերի առանձին բաժանմունք, գզրոց ◆ Պահարանի աչք։
9. դռան՝ պատուհանի և այլն փեղկերի յուրաքանչյուր բաժինը
10. վերքի սպիտակ կետը, որի պատռվելով դուրս է գալիս թարախը
11. խաղաթղթի՝ նարդու զառերի՝ դոմինոյի քարերի և այլն վրայի նշաններից՝ կետերից յուրաքանչյուրը
12. երկու հենարանների՝ սյուների և այլն միջի տարածությունը
13. բողբոջ (բսբ․)
14. կարտոֆիլի կամ նման պալարապտուղների վրայի փոսիկը, որից ծիլ պիտի դուրս գա
15. կերակրի մեջ գցվող հատիկ (կորկոտ, բրինձ և այլն…), ակ, ակնկալ (գվռ․)
16. ջրաղացի առանձին մաս՝ բաժանմունք՝ իր մի զույգ քարով և այլ պարագաներով
17. կարծիքով, գնահատումով, համար
18. խորշ, փորվածք, ծակոտիք ◆ Պանրի աչք։
19. տրական և ներգոյական հոլովով՝ աչքին, կարծիքով, հասկացողությամբ, պատկերացմամբ, հայացքով ◆ Սերը իմ աչքում՝ տառապանքի մեջ էր միայն, այնպես որ դժբախտ ըլլալով կարծես երջանիկ պիտի ըլլար։ (Գրիգոր Զոհրապ)
20. ներգոյական հոլովով՝ աչքում՝ մեկի համար՝ մոտ՝ կարծիքով՝ տեսակետով ◆ Փառանձեմի աչքում Վարազդուխտը մի սարսափելի արարած էր։ Դերենիկ Դեմիրճյան

Հոմանիշներ

1. ակ(ն), տեսողություն, տեսանելիք
2. լուսարան (արևմտհ․)
3. ակունք, ականողիք, հայարան, հայեցողություն (հզվդ․)
4. նայելիք, մուսկ (ծածկ․)
5. աչիկ, աչուկ (փղքշ․)
6. պսիկ, պծառ (բրբ․) (տեսակները)՝ սևակ, սևաչյա, սևաչվի, թխակն, թխաչյա, թխաչվի, կապուտակն, կապույտաչյա, կապույտաչվի, խաժակն, խաժաչյա, խաժաչվի
7. ծով֊ծով, գորտան, կոկով, ս(ը)րտ(ը)ր, ճուլուլ, ճ(ը)պճ(ը)պ, պլպ(ը)լ, պոճիկ, պծեկ, սըկըլ, պշլուկ, խաժուկ, խաժժուկ, խաժժիկ, կապուտ, չինի, կանաչ, սև, գոմշի, շլուկ (բրբ․)
8. հայացք, նայվածք
9. գզրոց
10. սենյակ
11. ակ(ն), ակնուռ, կոճակ, պտուկ, կոկոն (բսբ․)
12. կապիճ, ճանակ, խորշ, տուն (մատանեքարի)
13. թաթ, նժար (կշեռքի)
14. ակ, ակնակալ (հատիկ, որ գցում են կերակրի մեջ) (բրբ․)

Արտահայտություններ

1. աչք ածել
   1. նայել, դիտել (չորս կողմը, շուրջը, շատ տեղեր) ◆ Ման է գալիս պառավի տունը, աչք է ածում ամեն անկյուն և մնում է զարմացած ամեն բանի լիության վրա։ Հովհաննես Թումանյան
   2. հայացքով որոնել, փնտրել ◆ Մին, երկու, տասը համբերելուց եդը նա սկսեց չորս կողմն աչք ածել խոհանոցում։ Հովհաննես Թումանյան
   3. հսկել, նայել, խնամել ◆ Իրենց տանն ու դռանն էր մտիկ տալիս, իրանց մալին, ապրանքին աչք ածում։ (Խաչատուր Աբովյան)
2. աչք անել - աչքերը թարթել ◆ Մանուշակներն աստղերի դեմ աչք են անում ու խնդում։ Հովհաննես Թումանյան
3. աչք աչքի գցել - իրար աչքերի նայել, հայացքներն իրար սևեռել ◆ Ոնց որ երկու փահլևան պինդ իրար բռնեն, բռնել ենք ու աչք աչքի ենք գցել։ Հովհաննես Թումանյան
4. աչք առնել (սնոտ․) - չար մարդու հայացքից վնասվել, չար աչքի գալ, չար աչքից զարկվել, չար աչք դիպչել
5. աչք բացել՝ բաց անել՝ բանալ
   1. զբաղմունքից, փորձանքներից, հոգսից և այլն ազատվել՝ ազատ լինել՝ ազատ զգալ իրեն ◆ ԱՆձնական գժտությունները ժամանակ չեն տալիս ձեզ աչք բանալու։ (Մուրացան)
   2. գիտակցության գալ, հասկանալ ◆ Աշխարհում աչք բացելու օրից Վահանը լսել էր, յոթ եղբոր առվի մասին։ (Անահիտ Սահինյան)
6. աչքը գոց - տե՛ս աչքը փակ ◆ Ու աչքը գոց, բոլորովին ընկողմանած իր աթոռին խոչը, անուշ երազի մը մեջ կորսվածի պես կունկնդրեր անոր ժամերով։ (Գրիգոր Զոհրապ)
7. աչք գոցել
   1. աչք կպցնել, քիչ քնել
   2. չտեսնելու տալ, աննկատ թողնել ◆ Սպասավորները, որ վերջապես իմ առջի ծառաներն էին, կրնային դրամի համար աչք գոցել եղածիս։ (Գրիգոր Զոհրապ)
   3. մեռնել
8. աչքը բաց մեռնել - մի բանի կարոտ մեռնել
9. աչք գցել մեկի՝ մի բանի (վրա) - մեկին կամ մի բանի հավանել և ձգտել տիրանալու
10. աչքը գիրը տանել - շատ կարդալուց՝ գրին շատ նայելուց, շատ գրելուց աչքերը շաղվել, տեսողությունը վատանալ ◆ Հաբուդ, աչքդ գիրը կտանի։ (Ակսել Բակունց)
11. աչք դնել- ձեռք բերելու՝ ձգտելու առարկա դարձնել ◆ Մի երկու տեղից արդեն աչք էին դրել նրա (Սանթոյի) վրա։ (Անահիտ Սահինյան)
12. աչք ընկնել - հասունանալ սկսել (մրգերի մասին)
13. աչք ծակել
    1. աչքը կսկծացնել՝ խտղտել
    2. շատ խորթ՝ օտարոտի լինել
    3. աչքի զարնել, խիստ ակնառու լինել ◆ Աչք ծակելու չափ աչքի էր ընկնում Բաղենյանի վնասված ձեռքը։ (Նար-Դոս)
    4. նախանձ շարժել
14. աչք(ը) ման ածել - աչքերը այս ու այն կողմ դարձնել, նայել, փնտրել, որոնել ◆ Աչքը ման ածեց ավելի ապահով տեղ գտնելու։ (Ակսել Բակունց)
15. աչք շլացնել
    1. գեղեցկությամբ՝ հարստությամբ՝ արտաքին փայլով՝ գույնով հրապուրել՝ գրավել ◆ Մի կողմում երկար սեղանի վրա, դրված էին թանկագին զգեստներ, գեղեցիկ զենքեր ու զրահներ… որոնց փայլը աչք էր շլացնում։ (Րաֆֆի)
    2. շշմեցնել
16. աչք տալ
    1. տեսնել, նայել
    2. մեկի օրինակին հետևել, մեկին ընդօրինակել ◆ Գուցե ձեզ աչք տան և ուրիշները։ (Քրիստափոր Թափալցյան)
17. աչք տնկել
    1. աչքը հառել մի բանի
    2. ձգտել, աշխատել տիրանալ
18. աչք ու ականջ
    1. տեսածներն ու լսածները հաղորդող՝ լուր տվող, լուր բերող տանող ◆ Պարսիկներին քնա՞ծ ես կարծում, թե աչք ու ականջից զուրկ։ Ստեփան Զորյան
    2. տեսողություն և լսողություն, լարված ուշադրություն ◆ Աշխարհների աչքն ու ականջը դեպի Ղարա-Ղորում են դարձած։ (Ավետիք Իսահակյան)
19. աչք ունենալ
    1. աչքը բաց լինել, ուշադիր լինել
    2. տրամադրություն՝ սիրտ ունենալ
20. աչք ունենալ մի բանի վրա - մի բան ձեռք բերելու ցանկություն ունենալ, աչք՝ նպատակ դնել ◆ Նա գյուղատնտես է, հափշտակված է իր գործով և կարծում եմ, որ քո պաշտոնի վրա բոլորովին աչք չունի։ Սերո Խանզադյան
21. աչք փակել
    1. չտեսնելու տալ, անուշադրության մատնել, աննկատ թողնել, ներողամիտ լինել ◆ Այս փաստի առաջ չի կարելի աչք փակել։ Անահիտ Սեկոյան
    2. սկսել քնել, քուն մտնել, քիչ քնել ◆ Բոլորից առաջ տուն դարձա և անհուն կսկծի մի գիշեր անցնելով՝ առանց աչք փակելու, առավոտ վաղ մի կառք առա և գնաց գերեզմանատուն։ (Ավետիք Իսահակյան)
22. աչքը անկուշտ - ագահ, աչքածակ ◆ Աչքը անկուշտ, ինչքան որ տամ միշտ անեծքը բերանին։ (Ավետիք Իսահակյան)
23. աչքը առածին չափ - ինչքան որ աչքը տեսնի, ինչքան որ տեսողությունը ընդգրկի ◆ Ահա անտառին մեջն ենք և աչքդ առածին չափ կշարունակվի ան։ (Գրիգոր Զոհրապ)
24. աչքը՝ աչքերը առնել
    1. սիրտը կպչել՝ հավանել ◆ Աղջիկ են ուզում՝ հազարը կա, ո՞ւմ աչքդ առնի, որ քեզ մատաղ չըլի։ (Խաչատուր Աբովյան)
    2. որևէ նպատակի հասնելու համար ոչ մի վտանգի առաջ կանգ չառնել, վտանգ կամ զոհաբերություն հանձն առնել ◆ Զգացվում էր, որ նա ամեն բան աչքն էր առել և վճռել վերջնական։ Դերենիկ Դեմիրճյան
    3. հանկարծ տեսնել՝ նկատել, աչքին ընկնել ◆ Ճշմարիտ որ մի ծառի տակ, Հարդի վրա մի գեր դմակ։ Գելի աչքերն հենց որ առան, Ասես մի-մի կրակ դառան։ Հովհաննես Թումանյան
    4. աչքը շլանալ (ցոլացող առարկայի նայելուց)
    5. տեսողությամբ ընդգրկել
    6. միայն եզակի թվով՝ չար աչք դիպչել
25. աչքը արյուն|աչքը արյուն (արուն) - բարկացած, զայրացած, կատաղած, կատաղությունից աչքերը արյունակալած ◆ Գնաց Սաքոն աչքը արուն ու ձեն տվավ ռեսանց ցեցին։ Եղիշե Չարենց
26. աչքը արյունը կոխել - արյունը աչքերը կոխել
27. աչքը բան տեսնել - գոհանալ, բավականանալ
28. աչքը (աչքերը) բաց
    1. աչքաբաց, ձեռներեց, ճարպիկ
    2. արթուն, չքնած ◆ Աղջիկն սպիտակ մահիճին մեջ ընկողմանած՝ աչքը բաց՝ ձեռքը թուղթին՝ թուղթը սրտին՝ կերազե։ (Միսաք Մեծարենց)
    3. կենդանի, չմեռած ◆ Անկոտրում Մոսին էլ ո՞ր Մոսին էր, որ աչքը դեռ բաց, էս լուս աշխարհքում, իրեն հարազատ քրոջը տեսներ նամարդ ընկերի-Սարոյի գրկում։ Հովհաննես Թումանյան
29. աչքը բացել - աչքաբաց դառնալ
30. աչքը՝ աչքերը բաց անել՝ բացել՝ բանալ
    1. կոպերն իրարից հեռացնել, բացել
    2. արթնանալ, զարթնել ◆ Քնած ես մանուկ… աչքդ բաց կանես բարձրականչ լալով։ Հովհաննես Թումանյան
    3. ուշքի գալ, սթափվել ◆ Աչքս մին էլ բաց եմ անում անմահական մի դրախտում։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Աչքը մեկ էլ բացեց Սաքոն - Պիտերում էր - լազարեթում։ Եղիշե Չարենց
    4. գիտակցության գալ, սկսել հասկանալ, կյանքը հասկանալ ◆ Միայն ռայաթի ականջը ծակող պիտի լինի, որ աչքերը բանա։ (Ավետիք Իսահակյան)
    5. կյանք մտնել, ապրել սկսել ◆ Աչքս դեռ նոր եմ բաց արել, գերեզմանս եմ նկատում։ Հովհաննես Թումանյան
    6. զգաստ՝ աչալուրջ լինել, զգաստանալ, խելքը գլուխը հավաքել ◆ Մանվե՛լ, մի աչքդ բա՛ց արա, չորս կողմդ նայի՛ր, տե՛ս ինչեր են խոսում քո մասին։ Սերո Խանզադյան
    7. սկսել բացվել, ծաղկել ◆ Աչքը բացել ու վախեցած ցած էր կռացել մի փոքրիկ կակաչ։ (Անահիտ Սահինյան)
    8. գիտակցության բերել, հասկացնել, գլխի գցել, հասկանալ տալ ◆ Դու իմ աչքերը բաց արեցիր ճշմարտության առաջ և շատ բան սովորեցրիր։ (Գարեգին Սևունց)
31. աչքը՝ մի աչքը բաց թաղել - աչքը ճամփին մնացած՝ մեկի կարոտը սրտում մնացած թաղել
32. աչքը՝ աչքերը բացվել - աչքաբաց դառնալ
33. աչքը բաց լուսացնել - ամբողջ գիշեր չքնել, արթուն մնալ
34. աչքը բռնել՝ կպչել՝ վրան ընկնել
    1. հավանել, դուրը գալ
    2. տե՛ս աչքերը բռնել
35. աչքը գալ - աչքին գալ
36. աչքը գցել
    1. հայացքը գցել՝ ուղղել՝ նայել ◆ Օրը մի քանի անգամ աչք էին գցում գարու արտերին, որ շուտով պիտի գորշանար ու հասկ գցեր։ (Ակսել Բակունց)
    2. նույնն է՝ աչք դնել ◆ Աչք է ձգել մեր խորոզին… էն գող աղվեսն, ագին ծաղիկ։ Հովհաննես Թումանյան
    3. ակնկալել, սպասելիք ունենալ ◆ Ինչքան տան՝ ձեռքդ պտի դե՞մ անես, …հերիք չի՞ աչքդ գցես ուրիշի տվածին։ (Անահիտ Սահինյան)
    4. ուշադրությամբ հետևել, լսել
37. աչքը դեռ չթարթած - իսկույն, անմիջապես, մի ակնթարթում ◆ Բայց աչքը դեռ չէր թարթել, որ մեկ էլ նրա առջևի ջուր ծախող մի պատանին դարձավ տասը։ (Անահիտ Սահինյան)
38. աչքը դիպչել
    1. աչքը՝ հայացքն ընկնել, տեսնել, նայել ◆ Արարատի ծեր կատարին դար է եկել վայրկյանի պես ու անցել։ Մահախուճապ սերունդների աչքն է դիպել լույս գագաթին ու անցել։ (Ավետիք Իսահակյան)
    2. (սնոտ․) չար աչքից հիվանդանալ՝ տուժել
39. աչքը դռանը մնալ - մեկի գալուն ակնդետ սպասել
40. աչքը դռանը պահել - տան վրա հսկել՝ պահպանել
41. աչքը դուրս(ը) (լինել)
    1. ամուսնական կյանքին անհավատարիմ լինել
    2. հայացքը դուրս հառել ◆ Պատուհանին քով իր լայն թիկնաթոռին մեջ ընկողմանած հիվանդին աչքը դուրսն էր։ (Գրիգոր Զոհրապ)
42. աչքը (ս, դ) դուրս գալ
    1. անեծքի արտահայտություն- լավ է եղել, տեղն է, թող տուժի
    2. աչքերը փչանալ, կուրանալ
43. աչքը զորել - կարողանալ տեսնել ◆ Էլ ի՞նչ կա հեռվում… հեռվի խավարում… ո՞ւմ աչքն է զորում։ Հովհաննես Թումանյան
44. աչքը ընկնել մի բանի
    1. մի բան ուշադրությունը գրավել, նկատել, նշմարել, տեսնել ◆ Հերիք էր աչքն ընկներ մի դեմքի, տեսներ գեղեցիկ մի անկյուն, մամռապատ մի քար, որպեսզի թղթի վրամատիտով նկարեր այն։ (Ակսել Բակունց)
    2. աչքին դուր գալ, հավանել
45. աչքը թեքել - աչքը շեղել, ուշադրությունը մի բանից հեռացնել՝ թուլացնել ◆ Գողն էլ մի կռնից, գելն էլ մյուս կռնից, Աչքդ թեքեցիր- բանիդ տերը չես։ Հովհաննես Թումանյան
46. աչքը՝ աչքին թոզ փչել կամ հող ու մոխիր փչել - խաբել, աչքակապությամբ զբաղվել
47. աչքը իր դռանը
    1. ամուսնական կյանքին հավատարիմ
    2. իր միջոցներով ապրող, ուրիշից օգնություն չակնկալող, իր ունեցածով գոհ
48. աչքը լալով մնալ - կորուստը՝ մահը ողբալով՝ սգալով մնալ ◆ Ա՜խ, կմեռնեմ՝ ամա նա, վա՛յ թե հանկարծ իմանա, Ես ազատվեմ էս ցավից, աչքը լալով նա մնա։ Հովհաննես Թումանյան
49. աչքը լի՝ լիքը - աչքը կուշտ, անկարոտ ◆ Ամեն մի շունչ աչքը լի կապրի այստեղ համարձակ։ Հովհաննես Թումանյան
50. աչքը լիանալ - անկարոտ ապրել, կշտանալ, գոհանալ ◆ Ոչ մի խնդություն տեսա իմ օրում, ոչ էլ մի անգամ աչքս լիացավ։ Հովհաննես Թումանյան
51. աչքդ (աչքս, աչքը, աչքներս, աչքներդ, աչքները) լույս՝ լուս
    1. բարեմաղթություն, որ ասվում է ուրախալի լուր հաղորդելիս կամ ուրախալի դեպքերի առթիվ շնորհավորելիս ◆ - Ըհը, աչքդ լույս, - ասում է ծառային տերը, կըկուն կանչեց, ժամանակդ լրացավ։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Է, նստեցեք, ուրախացեք, աչքներդ լույս։ Դերենիկ Դեմիրճյան
    2. հեգնական արտահայտություն, որ ասվում է ոչ հաճելի բան լսելիս կամ պատահելիս ◆ Աչքս լուս էլի, Սվազից սկսած ով գա՝ չափի տուր, կասես ես նրանց համար եմ աշխատել։ Հովհաննես Թումանյան
52. աչքդ բարին տեսնի, աչքդ էն բարին տեսնի - ասվում է լիության, քաջության, առատության, բարության մասին պատմելիս՝ խոսելիս ◆ Աչքդ էն բարին տեսնի, ինչ որ լցնում են առաջը թե՛ ուտելիք, թե՛ խմելիք։ Հովհաննես Թումանյան
53. աչքը լույս տալ - բարիք գործել
54. աչքը խաբել
    1. տեսողական պատրանք ստեղծել, արտաքին ձևով՝ տեսքով՝ արտաքինով խաբել՝ հրապուրել ◆ Դուք աչքով կը սիրեք միայն, և աչքը խաբելե դյուրին բան չկա։ (Գրիգոր Զոհրապ) ◆ Մեր աչքն ինչու ես դու խաբում ցնորական պատկերով։ Հովհաննես Թումանյան
    2. քիչ բանով գոհացնել
55. աչքը՝ աչքերը խաղալ - աչքի կոպը թրթռալ, որը ըստ սնոտիապաշտության համարվում է լավ կամ վատ բան կատարվելու նախանշան ◆ Աջ աչքս շարունակ խաղում է, ասում են դա մահվան նշան է։ (Նար-Դոս)
56. աչքը՝ աչքերը խավարել
    1. տեսողությունը թուլանալ, կուրանալ ◆ Աչքս է խավարում…- զայրալի ձայնով խոսեց նա։ Դերենիկ Դեմիրճյան
    2. անեծքի կամ վշտակցության՝ ափսոսանքի՝ ցավակցության արտահայտություն ◆ Աչքս խավարի, տեսիլք դառնամ ես- տեսիլք եմ տեսել գիշերս երազում։ Հովհաննես Թումանյան
57. աչքը խոթել - տե՛ս աչքը կոխել
58. աչքը խփել՝ խուփ անել
    1. աչքերը փակել ◆ Որ աչքս խուփ եմ անում, հենց իմանում եմ դեռ էն թփի կողքին եմ կանգնած։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Աչքերը կը խփե և իր անցյալին վրա կը խորհի։ (Միսաք Մեծարենց)
    2. թեթև քնել
59. աչքը խմել
    1. հավանել, աչքին դուր գալ ◆ Ինչ բան որ աչքը խմեր, իրենը պիտի լիներ։ (Ավետիք Իսահակյան)
    2. զգալ, որ կարող է մի բան գլուխ բերել կամ կատարել՝ հաղթահարել
60. աչքը ծակ - աչքածակ, ծակաչք, ագահ
61. աչքը՝ աչքերը ծով դառնալ՝ ծովանալ - մեկին երկար սպասելով շատ արտասվել, սաստիկ լալ, երկար լալ ◆ Աչքս ճամփիդ ծովացած՝ Կարոտդ սիրտս էր այրում։ (Ավետիք Իսահակյան)
62. աչքը ծռել - խեթ նայել
63. աչքը՝ աչքերը կապել - ճարպկությամբ խաբել, մոլորեցնել ◆ Չէ՞ որ Բազենյանի պես մարդկանց ամենամեծ ջանքն այն է, որ հասարակության աչքերը որքան կարելի է պինդ կապեն։ (Նար-Դոս)
64. աչքը կարոտ մնալ՝ լինել - մեկից՝ մեկին՝ մի բանի կարոտ մնալ, փափագել, զուրկ մնալ
65. աչքը կթել - աչքերը մի բանի հառվել
66. աչքը կշտանալ - մի բանից հագենալ, լիանալ, այլևս կարոտություն չզգալ
67. աչքը կոխել
    1. աչքի մեջ մտցել
    2. որևէ բան մեկի դիմացը պահելով՝ ցույց տալով հանդիմանել, որևէ բան երեսովը տալ ◆ Նա իր լավությունը աչքս է կոխում։ Դերենիկ Դեմիրճյան
    3. դժգոհությամբ՝ անարգական ձևով մի բան մեկին տալ
68. աչքը կոտրել - կարիքը՝ պահանջը բավարարել, կշտացնել, հագեցնել
69. աչքը կորեկ չգցել - ոչինչ չտալ
70. աչքը կպչել
    1. քնել
    2. հավանել
71. աչքը կպցնել, աչք կպցնել - կարճ ժամանակ քնել, թեթև քնել ◆ Ամբողջ գիշերը չի կարողանում աչքը կպցնի։ Հովհաննես Թումանյան
72. աչքը կտրել - աչքը զորել, աչքի կարողության չափ տեսնել, ինչքան որ կարելի է աչքով ընդգրկել ◆ Այստեղ և՛ բլուրը, և՛ դրա ստորոտը, և՛ հեռուները, ինչքան աչքդ կտրի, ծածկված էին կիտրոնի, նարինջի, մանդարինի փարթամ, դեռևս կանաչ այգիներով։ Անահիտ Սեկոյան
73. աչքը՝ աչքերը մեկից՝ մի բանից կտրել - հայացքը հեռացնել ◆ Աչքերը գետնից չէր կտրում մի բան գտնելու հույսով։ (Ավետիք Իսահակյան)
74. աչքը կուշտ - նյութապես անկարոտ, իր ունեցածով բավարարվող ◆ Հո հարստության համար չեմ դատում, իմ աչքս կուշտ է։ (Ավետիք Իսահակյան)
75. աչքը՝ աչքերը հանել
    1. աչքի գունդը տեղից հանել, կուրացնել
    2. թշնամուն պատժել, ոխը հանել (փխբ․) ◆ Աչքը հանիր, խլիր զոռով։ Հովհաննես Թումանյան
    3. խիստ վնասել, մեծ վնաս պատճառել ◆ Զինվոր տվողը մենք լինենք ու դրանից հետո էլ մեր աչքը հանեն, մեր ջուրը խլե՞ն։ (Անահիտ Սահինյան)
    4. մեկի նախանձը շարժել, ի հեճուկս մեկի մի բան անել
76. աչքը հատ ընկնել - աչքի եղջերաթաղանթի վրա գորշագույն բիծ առաջանալ
77. աչքը մեկի ձեռքին լինել - միշտ մեկից օգնություն ակնկալել
78. աչքդ (մինչև) մի անգամ բացուխուփ անես - մի ակնթարթում
79. աչքը ճամփին՝ ճանապարհին լինել
    1. կարոտով ու երկար սպասել մեկի գալուն
    2. շտապելով՝ անհամբարությամբ սպասել մի տեղ գնալուն
80. աչքը ճամփին թողնել - մեկին թողնել սպասելով, մեկին երկար ժամանակ իրեն տեսնելու հույսով ապարդյուն սպասեցնել
81. աչքը ճտել - աչքը կիսախուփ անել
82. աչքը ճպել - աչքը թարթել՝ խփել ու բանալ ◆ Աչքդ առնելուն պես պետք է թվանքդ բացվի, թե չէ որ ուզեցիր նշան դնես, մինչև աչքդ ճպես նա սարն անցկացավ։ Հովհաննես Թումանյան
83. մի աչքը ճպելում - շատ արագ, մի ակնթարթում ◆ - Պապի, որ թագավորը գրած լինի, թե իրավունք եմ տալիս, քեռին քանի՞ օրում կգա։ - Մի աչքը ճպելում։ (Ակսել Բակունց)
84. աչքը մազ բուսնել (աչքում մազ բուսնել)
    1. երկար սպասել
    2. երկար ու դժվարին աշխատանք կատարել, նեղություն քաշել
85. աչքը մտնել
    1. աչքի մեջ մտնել
    2. գլուխը մոտեցնել մեկի երեսին
    3. մեկի սիրելին՝ հովանավորյալը դառնալ
86. աչքը շոռ - տռփոտ, կնամոլ
87. աչքը չգալ ― ոչինչ թվան, արժեք չունենալ
88. աչքը հառել, չլել ― 1. առանց որոշակի բանի նայելու աչքերը հառած լինել։ 2. մեկի գալը հաճելի չլինել։
89. աչքը ջուր դառնալ, կտրել, մաղվել ― 1. ակնդետ նայել, կարոտով սպասել
90. աչքը վախենալ - փորձով մի բանից վախեցած լինել
91. աչքը վրան լինել ― 1. հավանել։ 2. փափագել։ 3. հսկել, պահպանել
92. աչքը վրան տաք լինել ― մեկին սիրով վերաբերվել, հոգատար՝ ուշադիր լինել
93. աչքը մեկի՝ մի բանի վրա պահել ― 1. ուշադրություն դարձնել, հսկել։ 2. պահպանել, խնամել, հոգ տանել
94. աչքը վրայից չզատել, չհեռացնել ― միշտ աչքի առաջ ունենալ
95. աչքը ուտել ― իր ուժերին համապատասխան համարել
96. աչքը՝ աչքերը փակել ― 1. քնել։ 2. մեռնել
97. աչքը փչվել ― ակնագնդի հեղուկը արտայոսել
98. աչքերը (աչքը) առնել ― 1. լացից աչքերը կարմրել։ 2. անփույթ լինել մեկի նկատմամբ, մեկի գալուց դժգոհ լինել (ծաղր․)

1. աչքերն աղաղվել ― աչքերը արցունքով լցվել
2. աչքերը բռնել ― կուրացնել
3. աչքերը բռնվել ― 1. աչքերը փակվել (հիվանդությունից)։ 2. կուրանալ
4. աչքերը գնալ ― 1. քունը տանել։ 2. մի բանով հիանալ՝ զմայլվել։
5. աչքերը լայն բանալ, բացել ― զարմանքից, անակնկալից աչքերը չռել
6. աչքերը լցվել ― 1. արտասվակալել։ 2. հուզվել, լաց լինելու չափ ազդվել մի բանից
7. աչքերը ճակատը թռչել ― սաստիկ հուզմունքից աչքերի բիբերը վեր բարձրանալ
8. աչքերը մտնել ― 1. հիվանդությունից, սովածությունից և այլն… աչքի լույսը նվազել։ 2. հուզմունքից, զայրույթից և այլն… իրեն կորցնել, աչքին ոչ մի բան չգալ, չերևալ
9. աչքերը շաղվել ― աչքերը խառնվել, պղտորվել
10. աչքերը (աչքը) զույգ կան չորս բացել ― 1. շատ զգույշ, ուշադիր լինել, շրջահայաց լինել։ 2. անակնկալից ապշել, զարմանալ
11. աչքերը չռել ― 1. աչքերը լայն բացել (զարմանքից, զայրույթից և այլն…)։ 2. աչքերը չորս բացել
12. աչքեր սարքել ― 1. չարաճճի հայացքով նայել մեկին։ 2. խեթ հայացքով նայել
13. աչքերը վշտերին տալ ― սգալ, ողբալ
14. աչքերը տաքանալ ― աչքերը լցվել, արտասվակալել
15. աչքի գրող ― ատելի
16. աչքի լույս ― շատ սիրելի
17. աչքի ընկնել՝ զարնել, խփել ― 1. նկատելի դառնալ, ուշադրություն գրավել։ 2. նշանավոր լինել, որևէ հատկանիշով առանձնանալ
18. աչքի ծայրով՝ պոչով նայել ― 1․ գաղտագողի նայել։ 2. մի աչքով նայել։ 3. կարևորություն չտալ, բանի տեղ չդնել
19. աչքի կապիճ ― ակնակապիճ
20. աչքի ճիճուն՝ որդը կոտրել ― 1. քնատությունից ծանրացած աչքերը հանգստացնել մի քիչ քնելով։ 2. գոռոզությունը իջեցնել, ընկճել
21. աչքի չափ― աչքաչափ
22. աչքի պտուղ ― ակնագունդ
23. աչքի վերև՝ վրա հոնք (ունք) կա ասել ― ամենաթեթև դիտողություն անել, մեկի մասին աննշան բացասական բան ասել
24. աչքի վրա տեղ ունենալ ― շատ սիրելի լինել
25. աչքի տակ առնել ― նկատի ունենալ
26. աչքի տակով անց կացնել ― 1. թեթևակի նայել։ 2. մեկի առջևով մի բան տանել֊բերել, որպեսզի տեսնի։ 3. անտես անել, զանցառության տալ
27. աչքի տակով անց կենալ ― աչքին երևալ
28. աչքի տակով նայել, մտիկ տալ ― 1. գլուխը կախած դեպի վեր նայել։ 2. խեթ նայել (փխբ․)
29. աչքի փուշ դառնալ ― սաստիկ ատելի լինել
30. աչքի վրա ունք կա չասել ― ամենաթեթև նկատողություն իսկ չանել
31. աչքին գալ ― նկատելի դառնալ, նշանակություն ստանալ, մեծ բան թվալ
32. աչքին դիպչել ― նշմարվել, երևալ
33. աչքին երևալ ― 1. նկատվել, նշմարվել։ 2. իր ուժը ցույց տալ, երկյուղ ազդել։ 3. աչքի ընկնել։ 4. թվալ
34. աչքիս վրա ― ամենայն հոժարությամբ, սիրով
35. աչքին լույս գալ ― նեղությունը, չարչարանքը անցնել, մխիթարվել, ուրախանալ
36. աչքին հող ու մոխիր փչել - խաբել, մոլորեցնել, աչքակապությամբ զբաղվել
37. աչքին ոչ մի բան չգալ՝ չերևալ - զայրույթից՝ հուզմունքից և այլնից իրեն կորցնել
38. աչքին չերևալ
    1. կորչել, հեռանալ
    2. արժեք՝ նշանակություն չունենալ
39. աչքերին փոշի փչել (նորբ․) - աչքին հող ու մոխիր փչել
40. աչքին թող փչել - աչքին հող ու մոխիր փչել
41. աչքի անցնել՝ անցկացնել - աչքի տակով անցկացնել
42. աչքից հանել՝ գցել - այլևս չսիրել, չհամակրել
43. աչքից մազ հանող - շատ ճարպիկ գող
44. աչքից շոռ - աչքը շոռ
45. աչքից չքվել - հեռանալ, կորչել, անհետանալ
46. աչքից փախչել, փախցնել - աչքից վրիպել
47. աչքով անել - աչքով նշան տալ, ակնարկել, աչքի շարժումով մի բան հասկացնել
48. աչքով աչք չունենալ - բոլորովին չսիրել, տեսնելու ցանկություն չունենալ
49. աչքովն ընկնել - նկատվել
50. աչքով տալ - չար աչքով վնասել
51. աչքերի տերը գնալ - քունը տանել
52. աչքով չափել
    1. աչքաչափով չափել
    2. սպառնալից հայացքով ոտից գլուխս նայել
53. աչքերի քունը խլել - քնից զրկել, սաստիկ մտահոգության, մտատանջության մեջ գցել
54. աչքերով լափել
    1. հափշտակությամբ կարդալ
    2. ակնդետ նայել
55. աչքումը մազ բուսնել՝ կանաչել - աչքը մազ բուսնել

Բաղադրյալ բառեր

աչքաբաց աչքաբացություն աչքադրած աչքաթող աչքալույս աչքալուսանք աչքալուս աչքալուսենք աչքալուսեք աչքախաբ աչքախուփ աչքախփուկ աչքածակ աչքածակություն աչքակալ աչքակալել աչքակապ աչքակապություն աչքակապուկ աչքահատ աչքահար աչքահուլունք աչքաճլոթ աչքաճլվիստ աչքաճպոց աչքանի աչքանոց աչքաչափ աչք-աչք աչքապատվաստ աչքապար աչքապոչ աչքավոր աչքատակ աչքացավ աչքաուլունք աչքել աչքովին աչքաչքով-ունքով աչքունք աչք-ունք աչք-ունքով կամարի բացվածք հեծանի հենամեջ առափնյա աչք լուսանցքային հեամեջ սանդղաբազուկ հենամեջ հեծանամեջ կամրջի հենամեջ հաշվարկային հենամեջ նավարկելի բացվածք

Տարբեր կենդանիների աչքեր

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Թարգմանություններ

Թարգմանություն

• ադրբեջաներեն։ göz (az)
• անգլերեն։ eye (en)
• արաբերեն։ عَيْن (ar) իգ ‎(ʿayn)
• աֆրիկաանս։ oog (af)
• բաշկիրերեն։ күҙ ‎(küð)
• բիրմաներեն։ မျက်စိ (my) ‎(myakci.)
• գալիսերեն։ ollo (gl) ար
• գայելյան շոտլանդերեն։ sùil իգ
• գերմաներեն։ Auge (de) չ
• գոթերեն։ 𐌰𐌿𐌲𐍉 չ ‎(augō)
• դանիերեն։ øje (da) չ
• եբրայերեն։ עַיִן (he) իգ ‎(áyin)
• էսպերանտո։ okulo (eo)
• էստոներեն։ silm (et)
• թայերեն։ ตา (th) ‎(dtaa)
• թայիթիերեն։ mata
• թուրքերեն։ göz (tr)
• թուրքմեներեն։ göz
• իդո։ okulo (io)
• իժորերեն։ silmä
• ինուկտիտուտ։ ᐃᔨ (iu) ‎(iji)
• իռլանդերեն։ súil (ga) իգ
• իսլանդերեն։ auga (is) չ
• իսպաներեն։ ojo (es) ար
• իտալերեն։ occhio (it) ար
• լաոսերեն։ ຕາ (lo) ‎(tā)
• լատվիերեն։ acs (lv) իգ
• լեհերեն։ oko (pl) չ
• լիտվերեն։ akis (lt) իգ
• լյուքսեմբուրգերեն։ A (lb) չ
• կատալաներեն։ ull (ca) ար
• կորեերեն։ 눈 (ko) ‎(nun)
• հյուսիսային սաամի։ čalbmi
• հոլանդերեն։ oog (nl) չ

• հունարեն։ μάτι (el) չ ‎(máti), οφθαλμός (el) ար ‎(ofthalmós)
• հունգարերեն։ szem (hu)
• ճապոներեն։ 目 (ja) ‎(め, me), 眼 (ja) ‎(め, me)
• մալայերեն։ mata (ms)
• մալթայերեն։ għajn (mt) իգ
• մանջուրերեն։ ᠶᠠᠰᠠ ‎(yasa)
• մաորի։ mata (mi)
• մեներեն։ sooill իգ
• մոնղոլերեն։ нүд (mn) ‎(nüd)
• շվեդերեն։ öga (sv) չ
• ուզբեկերեն։ koʻz (uz)
• ույղուրերեն։ كۆز (ug) ‎(köz)
• չեխերեն։ oko (cs) չ
• չինարեն։

  հյուսիսային չինարեն։ 目 (zh) ‎(mù), 眼 (zh) ‎(yǎn), 眼睛 (zh) ‎(yǎnjing, yǎnjīng)

• պալի։ akkhi չ
• պարսկերեն։ چشم (fa) ‎(čašm)
• պորտուգալերեն։ olho (pt) ար
• ռումիներեն։ ochi (ro) ար
• ռուսերեն։ глаз (ru) ար ‎(glaz)
• սամոաներեն։ mata (sm)
• սլովակերեն։ oko (sk) չ
• սլովեներեն։ oko (sl) չ
• սուահիլի։ jicho (sw) class 5/6
• վիետնամերեն։ mắt (vi)
• վրացերեն։ თვალი (ka) ‎(tvali)
• տաջիկերեն։ чашм (tg) ‎(čašm)
• տիբեթերեն։ མིག ‎(mig), སྤྱན ‎(spyan)
• տոնգերեն։ mata
• քմեր։ ភ្នែក (km) ‎(phnɛɛk)
• ֆարյորերեն։ eyga (fo) չ
• ֆիններեն։ silmä (fi)
• ֆիջիերեն։ mata (fj)
• ֆրանսերեն։ œil (fr) ար

Թարգմանություններ
ռուսերեն՝ глаз (ru) ‎(glaz), зрение (ru) ‎(zrenije), взгляд (ru) ‎(vzgljad), пстав (ru) ‎(pstav), секция (ru) ‎(sekcija), ящик (ru) ‎(jaščik), глазок (ru) ‎(glazok), почка (ru) ‎(počka), очко (ru) ‎(očko)

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

• Ս․ Գասարջյան, Ճարտարապետական և շինարարական տերմինների ռուս-հայերեն և հայ-ռուսերեն բացատրական բառարան, Երևան, 2007 — 572 էջ։