բան

Հայերեն

• ՄՀԱ՝ [bɑn]

Դասական ուղղագրութեամբ՝ բան

վանկեր՝ բան 

բան1

Գոյական

1. խոսք, որևէ իմաստ պարունակող բառ՝ դարձվածք ◆ Դե խոսիր, մի բան ասա։ Դերենիկ Դեմիրճյան ◆ Մի քիչ սպասեցեք, ընկեր Հովակիմ, միասին կգնանք մեքենայով։ Ես մի քանի բան ունեմ նախագահին ասելու։ Սերո Խանզադյան
2. միտք, գաղափար, հասկացողություն ◆ Մի բան անցավ նրա մտքով։ (Րաֆֆի) ◆ Բայց դարձյալ գոհանալ բանը նրա բնավորության մեջ չկար։ Դերենիկ Դեմիրճյան
3. գործ, աշխատանք, զբաղմունք ◆ Օրը գնաց, Ա՛ Ծիրան ջան, բանը մնաց, Ջան, ախպեր ջան։ Հովհաննես Թումանյան
4. երգ, տաղ ◆ Ասի՝ աշուղ, առ չունգուրդ, մեզ բան բան ասա սրտալի։ Հովհաննես Հովհաննիսյան ◆ Նրա հետ քեզ այս գիշեր կպսակեմ անպայման, հիմա մի բան երգեցեք քաղցր, սրտալի։ (Գեղամ Սարյան)
5. իր, առարկա ◆ Հանկարծ նա ցնցվեց իրանի վրա զգացած ինչ-որ անախորժ մի բանի շփումից, մի ինչ-որ ցուրտ բան, կլորիկ ու պստիկ հրացանի կոտորակի պես թրխկաց Սաքուլի երեսին։ (Նար-Դոս) ◆ Ու ձեռն ընկած մոտիկ բանը Տուր թե կտաս շան ճակատին։ Հովհաննես Թումանյան
6. ասացվածք, արտահայտություն
7. իրողություն, իրադարձություն, պատահմունք ◆ Էդպես զարմանք բան չեմ տեսել դեռ բազմափորձ իմ կյանքում։ Հովհաննես Թումանյան ◆ Երեք անգամ սրսփաց զարկված աղվոր աղավնին, Երեք անգամ չուզելով կարծես թողուլ իր հոգին։ Այս բանը ոչ Տրդատես նկատեց, ոչ ալ Բակուր։ (Դանիել Վարուժան) ◆ Հեղնարը… երբ Անանի խոսքերից իմացավ բանը, մնաց նստած տեղը ցամաքած, լուռ ու վշտահար։ (Նար-Դոս)
8. անցք, դեպք, պատահար, փորձանք ◆ Վայ, Գարեգին, եթե քեզ մի բան պատահեր, ես խելքս կթռցնեի… շշնջաց Անուշը։ Սերո Խանզադյան
9. հանգամանք, ինչ-որ գաղտնիք ◆ Էստեղ մի բան կա, գլխի չեմ… Իմ լսելով արաղի զավոդ պետք է շինի։ (Ակսել Բակունց) ◆ Եզնիկը չի հանգստանալ, մինչև որ ամեն բան տեղն ու տեղը չիմանա։ (Մուրացան)
10. ունեցվածք, հասանելիք, հարստություն ◆ Ճամփին թշնամի զորքերը հանկարծ վրա տվին, մարդկանց կոտորեցին, ամեն բան տարան։ Հովհաննես Թումանյան
11. գիտելիք, տեղեկություն ◆ -Գիտես, Սեդա, այդ ժամանակվա դեպքերից ես քիչ բան գիտեմ։ (Մուրացան) ◆ Նրանից հետո ես մեծացա, զանազան գրքեր կարդացի, նոր-նոր բաներ իմացա ու սովորեցի։ Հովհաննես Թումանյան
12. գործ, անելիք ◆ Դու մի վախենա, ես ամեն բան կանեմ, - հանգստացնում է աղվեսն ու ետ վազում թագավորի մոտ։ Հովհաննես Թումանյան
13. հարաբերություն, կապ ◆ Բայց հրաժարվել թեյից, կնշանակեր ասել նրան, որ մեր մեջ ամեն բան վերջացած է։ (Անահիտ Սահինյան)
14. խոսելիք, նյութ ◆ Ինչքան էլ խոսելու բան ունենային, այնուամենայնիվ աղջիկներն իրենց զգում էին փշերի վրա։ (Գարեգին Սևունց)
15. ուժ, զորություն, ազդեցություն ◆ Ջրելը էլի կարելի է ջրել, բայց դե անձրևի բանն ուրիշ է, ամեն թիզի վրա գալիս է անուշիկը ու հողը փափկացնում խմորի պես,- ասում էր Հովակիմը։ Սերո Խանզադյան
16. վիճակ, դրություն ◆ Ամենը թամամ է, բայց վատ է բանդ: Հովհաննես Թումանյան
17. (հնց․) գրվածքի՝ բանաստեղծության մաս՝ գլուխ ◆ Նարեկացու «Մատյան ողբերգությանը» կազմված է 95 բանից։
18. գործածվում է իբրև անորոշ անուն ամեն կարգի անշունչ առարկաների՝ երևույթների՝ ապրումների և այլ
19. գործածվում է որպես անորոշ դերանուն՝ ոմն, մարդ նշանակությամբ ժողովրդական լեզվում
20. գործածվում է գոյականների հետ՝ ցույց տալով ծավալի մեծացում՝ և նմանները, և այլն նշանակությամբ
21. (բրբ․) շերամատուն

Հոմանիշներ

1. գործ, զբաղմունք, աշխատանք, պարապմունք
2. խոսք, ասք, պատգամ
3. իր, առարկա, նյութ, տարր
4. հանգամանք, պատահմունք, դիպված

Արտահայտություններ

1. բանն անել
   1. գործ անել, աշխատել ◆ Խի, խի՞ ես կանգնել, նստեցեք բան արեք: (Մուրացան)
   2. որևէ հնար, միջոց, ճար գտնել ◆ Ասացեք, ընկեր գյուղատնտես, ինչ է պահանջվում, գուցե մի բան անենք: Սերո Խանզադյան
2. բան է - ով գիտե, մի գուցե, հնարավոր է
3. բան բռնել ― գործ սկսել, գործի ձեռնարկել
4. բան գցել - շարժման մեջ դնել, բանեցնել (մեքենան, սարքը) ◆ Աղջի, ինչ կլինի, բան գցես ինձ, - խնդրում է խափան ջաղացը։ Հովհաննես Թումանյան
5. բան դառնալ ― մի արդյունք, ցանկալի հետևանք ստացվել ◆ Տղերք, սա որ քրտնի ոչ, բան չի դառնալ, եկեք սրան մի քարաբաղնիս անենք։ Հովհաննես Թումանյան
6. բան դուրս գալ ― հաջողվել, ցանկալի հետևանք ունենալ
7. բան ընկնել ― սկսել աշխատել
8. բան իմանալ ― որևէ գաղտնիք, տեղեկություն իմանալ
9. բան հասկանալ ― գլխի ընկնել, խելքը կտրել ◆ Հաթամի աղջիկը բան չէր հասկանում այդ ամենից։ (Ակսել Բակունց)
10. բան չկա ― ոչինչ, վնաս չունի ◆ Շատ անգամ էլ իրենք կուտեն, քեզ տալ չեն, բան չկա, ծառայի կարգն էդ ա։ Հովհաննես Թումանյան
11. բան տալ ― բանեցնել, գործադրել
12. բանը աջ գնալ ― գործը հաջող լինել, բարենպաստ ընթացք ստանալ
13. բանը բամբակ բուսնել ― անհաջողության մատնվել, ձեռնարկած գործը գլուխ չգալ
14. բանը բամբակ կլինել ― դրությունը, վիճակը, գործը վատ լինել, չարիքն անխուսափելի լինել
15. բանը բան ցույց կտա ― գործը ցույց կտա հետագա անելիքը
16. բանը բանին ուտել ― գործերը շատանալ, գործ գործի վրա կուտակվել
17. բանը բանից անցնել՝ անց կենալ ― ուշ լինել, այլևս ամեն ինչ ավելորդ, անօգուտ լինել, ելք չլինել, փրկության՝ վերադարձնելու՝ կանխելու հնար չլինել ◆ -Հանես, ա՜յ քու տունը չքանդվի, էս ի՞նչ ես արել, բանը բանից անցել է: (Արազի)
18. բանը բաց անել ― գաղտնիքը բացահայտել
19. բանը բացվել ― գաղտնիքը բացահայտվել
20. բանը բուսնել
    1. գործը վատ լինել, վատ ելք ունենալ
    2. երբեմն հակառակ նշանակությամբ՝ հաջողվել
21. բանը բուրդ դառնալ՝ լինել ― վիճակը՝ գործերի ընթացքը վատ, անհեռանկար, անհուսալի լինել ◆ Սարհոնը զգաց, որ Օձուկի բանը բուրդ է: Վրթանես Փափազյան ◆ Այսպես որ գնա, սիլոսի բանը բուրդ կդառնա: Սերո Խանզադյան
22. բանը գլուխ բերել
    1. գործը հաջողությամբ ավարտել, ավարտին հասցնել
    2. որևէ գործ հաջողեցնել
23. բանը գլուխ գալ ― գործը հաջողել, հաջողությամբ ավարտվել
24. բանը դուրս գալ
    1. գործի ժամանակը գալ, աշխատանքները սկսվել (սովորաբար գյուղատնտեսական աշխատանքների մասին)
    2. գաղտնիքը բացահայտվել
25. բանը ինչո՞ւմն է - ի՞նչ է պատահել, ի՞նչն է պատճառը, էությունը ո՞րն է
26. բանը լինել մեկի
    1. վերաբերել մեկին
    2. մեկի ուժերին՝ կարողություններին համապատասխան լինել
27. բանը խարաբ լինել
    1. գործերը ձախողվել
    2. վտանգի, չարիքի ենթակա լինել, վտանգի տակ լինել
    3. հիվանդ, վատառողջ լինել
28. բանը խելքով բռնել ― կշռադատելով, շրջահայեցությամբ որևէ բան ձեռնարկել
29. բանը կանգնել - գործը կանգ առնել
30. բանը հասնել ― գործը մեկին՝ մի բանի հասնել՝ ընկնել ◆ Բանը հասավ դիվանբաշուն։ Հովհաննես Թումանյան
31. բանը նրանումն է ― իրողությունն այս է, այսպես է
32. բանը շլոր լինել ― վիճակը՝ գործերի ընթացքը վատ, անհեռանկար, անհուսալի լինել ◆ Բանս տեսա, որ շլոր էր, փախա, գնացի սարը։ (Խաչատուր Աբովյան)
33. բանը պրծնել
    1. գործն ավարտել, վերջացնել
    2. խնդիրը վերջացած լինել
    3. անհուսալի վիճակում լինել
34. բանի անունն ինչ է ― զբաղված չէ
35. բանը վատ լինել
    1. գործերը ձախողվել
    2. դժվարին կացության մեջ լինել
36. բանն այն է, որ … ― իրողությունն այս է, այսպես է ◆ Բանն այն է, որ թղթակցությունն այլևս չի տպվի։ Սերո Խանզադյան
37. բանի դնել
    1. աշխատանքի տեղավորել, գործի դնել ◆ Մի օր եկավ իմ մոտ մի խեղճ պատանի, խնդրեց, որ ես դնեմ նորան մի բանի: Ռափայել Պատկանյան
    2. որևէ գործ հանձնարարել ◆ Աստված կսիրես՝ դիր ուրիշ բանի, թե չէ էս խալխին լեղաճաք կանի։ Հովհաննես Թումանյան
38. բանի ընկնել ― գործը սկսել, աշխատել, բանել
39. բանի լինել
    1. զբաղված լինել
    2. որևէ բան կատարել, բանել
40. բանի նման լինել (հարցականով և ժխտականով) ― արժեք ունենալ, որևէ արժեք ներկայացնել
41. բանի պետք գալ ― պիտանի լինել
42. բանի վրա լինել ― գործով զբաղված լինել
43. բանի տակ բան կա ― գործի մեջ ինչ-որ գաղտնիք կամ այլ հանգամանքներ կան
44. բանի տակն ու գլուխը իմանալ ― գործի մանրամասնություններն իմանալ ◆ Շատ գոհ ենք, որ ես էս բանի տակն ու գլուխը իմացա: Սերո Խանզադյան
45. բանի տեղ անցնել ― արժեք ունենալ, մի բանի համար պիտանի լինել
46. բանի տեղ դնել - գնահատել, կարևորություն տալ, ուշադրության արժանացնել ◆ Դու ոչ մեկին բանի տեղ չես դնում: Սերո Խանզադյան
47. բանին գնալ
    1. իր գործին՝ աշխատանքին գնալ, իր գործով զբաղվել ◆ Հայրը այսպես ասաց ու գնաց քնեց, Որ առավոտը ծեգին գնա բանին: Եղիշե Չարենց
    2. ուրիշի գործերին չխառնվել
    3. ուշադրություն չդարձնել, կարևորություն չտալ
48. բանին կենալ - իր գործով զբաղվել
49. բանից գցել
    1. աշխատանքին խանգարել
    2. անիրագործելի դարձնել, անպետքացնել, փչացնել
50. բանից դուրս գալ ― պարզվել, հայտնի դառնալ
51. բանից ընկնել
    1. գործից ընկնել, աշխատանքը խանգարվել
    2. գործածությունից դուրս գալ, փչանալ, չբանել
    3. հյուծվել, նիհարել
52. բանից պարզվել ― հայտնի դառնալ, այնպես դուրս գալ, որ… ◆ Բանից պարզվում է, որ նա իր պառավ մորաքրոջից բացի, ուրիշ հարազատ չունի։ Սերո Խանզադյան
53. բանից պրծնել
    1. գործից դուրս գալ, գործից ազատվել, աշխատանքն ավարտել
    2. աշխատանքներից թեթևանալ
    3. հյուծվել
    4. մաշվելով անպետքանալ
54. բանն ականջի քամակը գցել - խոսքին մտիկ չանել, լսածը անուշադիր թողնել
55. բանով ընկնել ― գործով, զբաղմունքով տարվել
56. բանով լինել - աշխատանքով զբաղված լինել
57. բան ու գործ - զբաղմունք ◆ Դու էլ բան ու գործ չունես… դժգոհ ասաց Ավետը։ Սերո Խանզադյան
58. բան ու գործ շինել՝ անել՝ դարձնել
    1. մի բանով շատ զբաղվել
    2. պատրվակ բռնել
59. մասն բանի, մասունք բանի (քրկն․), (հնց․) - խոսքի մաս՝ մասեր
60. միևնույն բանն է ― տարբերություն չկա, միևնույն է, ինչպես ուզում է լինի

Ի արտաքին հոլովում
	Եզակի թիվ	Հոգնակի թիվ
Ուղղ.	բան(ը)	բաներ(ը)
Սեռ.	բանի	բաների
Տր.	բանի(ն)	բաների(ն)
Հայց.	բան(ը)	բաներ(ը)
Բաց.	բանից	բաներից
Գործ.	բանով	բաներով
Ներգ.	բանում	բաներում

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ thing գերմաներեն՝ դանիերեն՝ իսպաներեն՝ իտալերեն՝ հոլանդերեն՝ հունարեն՝ շվեդերեն՝ պորտուգալերեն՝ ռուսերեն՝ дело (ru) ‎(delo), труд (ru) ‎(trud), занятие (ru) ‎(zanjatije), работа (ru) ‎(rabota), что-то (ru) ‎(što-to), что-нибуть (ru) ‎(što-nibutʹ), вещь (ru) ‎(veščʹ), предмет (ru) ‎(predmet), чась (ru) ‎(časʹ), речь (ru) ‎(rečʹ) վրացերեն՝ ֆրանսերեն՝

բան2

Ստուգաբանություն

Փոխառություն՝ պարսկերեն bān:

Գոյական

տաք երկրներում աճող ծառ, կաղինի նման պտուղներով

Հոմանիշներ

1. միրաբաղանոսի, պան (բսբ․)

Աղբյուրներ

• Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
• Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
• Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
• Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

• Հ.Զ. Պետրոսյան, Ս.Ա. Գալստյան, Թ.Ա. Ղարագյուլյան, Լեզվաբանական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիա», 1975 — 328 էջ։