Jump to content

ինքն

Վիքիբառարան-ից

Հայերեն

Դասական ուղղագրութեամբ՝

վանկեր՝ ին•ք(ը)ն 

Ստուգաբանություն

[խմբագրել]

Կազմված է բնիկ հնդեվրոպական քե- հիմքից (*sue- *s(e)ue- անդրադարձ դերանուն). հմմտ. հայերեն իւր «իր, յուր» (<*seuoro-), այլև հին հնդկերեն svá, ավեստերեն hva «իր, յուր», լատիներեն suus, ռուսերեն свой «իր, յուր»։

Դերանուն

  1. համապատասխան դերանունների փոխարեն՝ համապատասխան դեմքերով ◆ Ինքս կգամ և կստուգեմ։ Ինքդ գնա՛ տես։
  2. գոյականների կամ անձնական դերանունների հետ՝ ցույց տալով այն անձը կամ առարկան, որը անձամբ, անմիջականորեն մասնակցում է գործողությանը ◆ Նա ինքն է ամեն օր շուկա գնում։ ◆ Հայրը ինքն է զբաղվում որդու ուսման հարցով։
  3. ցույց տալու համար այն անձը կամ առարկան, որ մասնակցում է գործողությանը առանց ուրիշի օգնության կամ միջամտության ◆ Նա ինքն էր ամեն առավոտ հավաքում անկողինը, մաքրում սենյակը, նախաճաշ պատրաստում։
  4. ցույց տալու համար, որ գործողությունը տարածվում է նաև տվյալ անձի կամ առարկայի վրա (հաճախ էլ բառի հետ) ◆ Երբ բոլորն սկսեցին բացահայտորեն խոսել պատերազմի հնարավորության մասին, նա հիշեց, որ ինքը այդ մասին շատ է մտածել։
  5. ցույց տալու համար անձի կամ առարկայի կարևորությունը՝ նշանավորությունը ◆ Նրա հետ խոսում էր ոչ թե սպարապետը, այլ ինքը՝ թագավորը։
  6. գործածվում է գոյականի փոխարեն, երբ նրա անունը չեն ուզում տալ ◆ Որդին հոր մասին խոսելիս երբեք անունը չէր տալիս, այլ միշտ ասում էր ինքը. - ինքը խոսեց, ինքը եկավ և այլն։
  7. հատկանիշ ցույց տվող գոյականների հետ գործածվում է մարմնացած, կատարյալ նշանակությամբ ◆ Եթե տեսնես նրան, կասես ահավասիկ ինքը՝ աստվածությունը։

Հոմանիշներ

[խմբագրել]
  1. նա, անիկա, ան, նե, անի

Արտահայտություններ

[խմբագրել]
  1. ինքս (ինքդ, ինքը) գիտեմ (գիտես, գիտի) - իմ (քո, նրա) գործն է, իմ (քո, նրա) կամքից է կախված
  2. ինքն ըստ ինքյան - տե՛ս ինքնըստինքյան
  3. ինքը զինքը - տե՛ս ինքզինքը
  4. ինքն իր գլխի - ինքնագլուխ
  5. ինքն իր հետ մնալ - ներանձնանալ
  6. ինքն իրեն (իրան)
    1. ինքն իր անձին (անդարձադար իմաստով)
    2. ինքն իրեն հետ, ինքնը իրեն հետ մեկուսի ինքնին, ինքնովի
    3. ինքնագլուխ
    4. չափազանց հեշտությամբ, գրեթե առանց արտաքին ներգործության ◆ Հողն անքայն փուխր է, որ ինքն իրեն փորվում է։
  7. ինքն իրեն գալ՝ գտնել
    1. ուշքի գալ, ուշքը գլուխը գալ
    2. ուժը տեղը գալ, կազդուրվել
    3. դրությունը՝ ապրուստը լավանալ
  8. ինքն իրեն դառնալ - ուշքի գալ, ուշքը գլուխը գալ
  9. ինքն իրեն ժողովել
    1. խելքը գլուխը հավաքել, խելքի գալ, սխալ ուղուց ետ կանգնել
    2. զգաստանալ, իրեն կարգի բերել
  10. ինքն իրեն հավաքել
    1. խելքը գլուխը հավաքել, խելքի գալ, սխալ ուղուց ետ կանգնել
    2. զգաստանալ, իրեն կարգի բերել
  11. ինքն իրենից դուրս գալ՝ ելնել - չկարողանալ իրեն զսպել, ինքնազսպումը կորցնել
  12. ինքն իրմե դուրս գալ՝ ելնել (արևմտհ․) - չկարողանալ իրեն զսպել, ինքնազսպումը կորցնել
Եզակի թիվ Հոգնակի թիվ
Ուղղ. ինքն իրենց(ը)
Սեռ. իր իրենց
Տր. իրեն իրենց
Հայց. իրեն իրենց
Բաց. իրենից իրենցից
Գործ. իրենով իրենցով
Ներգ. իրենում իրենցում

Աղբյուրներ

[խմբագրել]